Өлөөн эбэҥки национальнай оройуона Саха Өрөспүүбүлүкэтин хотугу оройуоннарын ортотугар кэлин сылларга социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын тэтиминэн балайда былааннаахтык уонна түргэнник сайдан иһэр оройуоннар кэккэлэригэр бигэтик киирбитин бэлиэтиибит.

Оройуоҥҥа дьон олоҕо тупсан иһиитэ, нэһилиэнньэни хааччыйыы эйгэтэ саҥа таһымҥа тахсыыта, дьон күннээҕи туттар табаардарынан уонна бородуукталарынан хааччыллыыта бириэмэ ирдэбилин кытта бииргэ хаамсан иһиитин, оройуоҥҥа бэйэ дьыалатын тэринэр Киин (салайааччы Гоголева А.Н.) тэрээһиннээх үлэтин кытта сибээстиибит.

«Сардаҥа» хаһыат эрэдээксийэтэ үүммүт 2023 сыл — Үлэ сылын бастыҥнарын бэлиэтээри, дьон билиитигэр таһаараары оройуон бэйэ дьыалатын тэринэр Киинин дириэктэрэ Аида Никитична Гоголеваҕа ыалдьыттаан, ааспыт 2022 сыл сүрүн түмүктэрин уонна үүммүт 2023 сыл Үлэ сылын соруктарыгар санаа атастаһарга көрдөспүккэ бэрт судургутук ылынан санаа атастаста.

— Аида Никитична, бастатан туран Саха Өрөспүүбүлүкэтэ тэриллибитэ 100 сыллаах үбүлүөйдээх сылын бастыҥ үлэһиттэрин ахсааннарыгар киирэҥҥит, СӨ 100 сыллаах үбүлүөйнэй мэтээлинэн наҕараадаламмыккынан итии-истиҥ эҕэрдэбитин аныыбыт, баҕарабыт ситиһиилээх үлэни, дьоллоох-соргулаах олоҕу, доруобуйаны уонна үлэҕитигэр-хамнаскытыгар ааспыт сыл сүрүн ситиһиилэрин бэлиэтииргитигэр көрдөһөбүт.

— 2022 сыл түмүгүнэн бэйэ дьыалатын тэринэн үлэлии сылдьар киһи ахсаана 137 киһиэхэ тиийдэ. Ол иһигэр эр киһитэ — 92, дьахтара — 44.

Ааспыт 2022 сыл устата 19 киһи бэйэ дьыалатын тэринэн үлэлииллэригэр Киин көмөнү оҥордо. Ону таһынан Дьэлиҥдэ сэлиэнньэтигэр килиэп астааһыныгар эбии үлэ миэстэтин уонна туттар тэрилин биэрэн «Егоров А.Г.» ИП үлэтин саҕалыырыгар усулуобуйа тэрийдибит. Өлөөн сэлиэнньэтигэр «Архипова А.Д.» ИП кафе арыйан үлэлэтэригэр уонна килиэп астааһынын хаччыйарга «Магомедгазиева С.А» ИП үлэлиир миэстэнэн хааччылыннылар

Урбааны өйүүр Киин бэйэ дьыалатын тэринээччилэри араас таһымнаах үөрэхтээһин куурустарыгар үөрэтиигэ кытыннарар уонна граннары ылар күрэхтэргэ докумуоннары бэлэмнээһин үлэтин тэрийэр.

— Оройуон инники сайдыытын хааччыйыыга сыл ахсын бэйэ дьыалатын тэринэн үлэлиир дьоннор оруоллара улаатан иһэр. Былырыын «Грант» сүүйэн, инвестиция ылан, хас киһи бэйэ дьыалатын ханнык көрүҥнэригэр тэриннилэр?

— Ааспыт сыл түмүгүнэн СӨ таһымыгар ыытыллыбыт эдэр урбаанньыттарга Грант күрэҕэр биһиги оройуоммутуттан 4 бэйэ дьыалатын тэрийээччи кытта үс предприниматель 2300,0 тыһ. солк. грантовай көмөнү ылан үлэлэһэ сылдьаллар. Ол иһигэр «АрктикПро» ХЭТ (Караваев Р.А.), «Сахаеврострой» ХЭТ (Семенов П.С.), «Сергеева Д.В.» ИП.

Ону таһынан, 14 бэйэ дьыалатын тэринэр дьоҥҥо улуустааҕы урбааны өйүүр пуондаттан 5,0 мөл солк. сууммалаах үлэни тэрийэллэригэр финансовай көмө оҥоһуллубута.

— 2022 сыл түмүгүнэн оройуон инники сайдыытын хааччыйыыга үрдүк тэрээһиннээхтик үлэлиир урбаан бэрэстэбиитэллэрин билиһиннэрэргэ көрдөһөбүн?

— Бастатан туран, оройуон олохтоохторун олохторун-дьаһахтарын тупсарыыга идэтийэн үлэлиир РСО «Эрэл» ХЭТ кэлэктиибин (дириэктэр Кладкина Т.Р.), «Инкит» ХЭТ (дириэктэр Типянов П.Е.) үлэлэринэн нэһилиэнньэ астынарын биллэрэр. Маны тэҥэ нэһилиэнньэни уонна оҕо тэрилтэлэрин иһэр уунан хааччыйыыга СПХТ «Байылыат» (салайааччы Харабаев В.А.) идэтийэн үлэлээн «ыраас уу» боппуруоһун быһаарбыта биир улахан ситиһиинэн бэлиэтиибит.

Ону тэҥэ, бэйэ дьыалатын тэринэр дьоннор бэйэлэрин бородууксуйаларын Саха Өрөспүүбүлүкэтин уонна тас дойдуларга таһаарыыга тиийэ үлэлэһэр буоллулар. Холобулурун ыллахха, «Арктика прайз» ХЭТ (дириэктэр Охлопков А.А.) сувенирнай оҥоһуктарын Кытай норуодунай Республикаҕа атыылыыры ситистэ, «Шарин В.В.» ИП Өрөспүүбүлүкэ таһымыгар быыстапкаларга ситиһиилээхтик кыттар буолла.

— «Сыл бастыҥ бэйэ дьыалатын тэрийээччи» үрдүк аатын ким ылары ситистэ уонна туох-ханнык ситиһиилэрин иһин?

— Сыл түмүгүнэн бастыҥ бэйэ дьыалатын тэринээччи үрдүк аатын «Христофорова А.Я.» ИП ылары ситистэ. Кини бэйэтин көҕүлээһининэн Дьэлиҥдэ сэлиэнньэтигэр эргиэн дьиэтин тутан үлэҕэ киллэрэн оройуоҥҥа урбаан сайдарыгар биир улахан үтүө дьыаланы оҥордо.

Дьэлиҥдэ сэлиэнньэтигэр «Гудей» эргиэн дьиэтэ тутуллан үлэҕэ киирэн нэһилиэнньэни аһынан, таҥаһынан хааччыйыыны тупсарда уонна бэйэ дьыалатын тэринэн үлэлиир дьоҥҥо үлэлииргэ усулуобуйа баар буолара ситиһилиннэ.

Маны тэҥэ, Алена Яковлевна предпринимательство сайдыытыгар ситиһиилэрин иһин Саха Өрөспүүбүлүкэтин урбааҥҥа уонна эргиэҥҥэ Министиэристибэтин Бочуотунай грамотатынан наҕараадаланан турардаах.

— Оройуон нэһилиэнньэтин олохтоох бородууксуйанан хааччыйыыга тупсарарга ханнык былааннар баалларый?

— Нэһилиэнньэни үүт бородууксуйатынан хааччыйыыны тупсарыыга Өлөөн сэлиэнньэтигэр оройуон дьаһалтатын былаанынан үүт сыаҕын тутуу саҕаланна. Бэйэ дьыалатын тэринээччи «Байылыат» СПХК (Харабаев В.А.) үүт сыаҕын тутуутун эппиэтинэһигэр ылан, тендери кыайан тутуутун саҕалаата уонна былаан быһыытынан 2023 сыл үһүс кыбаарталыгар үлэҕэ киллэрэргэ соруктанан үлэлии сылдьар.

Маны таһынан, социальнай харалта управлениетын кытта (начальник Колодезникова Т.В.) бэйэ дьыалатын тэринэр дьону социальнай хантыраакка киллэрэн олохтоох, түргэнник сайдар салаалары иитиигэ — куурусса, сибиинньэ, хоруолук идэтийэн иитээһин үлэтин тэрийэр былаан баар.

Ээйик сэлиэнньэтигэр олохтоох бэйэни салайынар дьаһалтатын, тыа хаһаайыстыбатын управлениетын кытта хортуосканы идэтийэн үүннэриигэ үлэни саҕалааһыҥҥа үлэлэһэр былаан баар.

— 2023 сыл Саха Өрөспүүбүлүкэтин үрдүнэн «Үлэ сыла» биллэриллэн үлэни-хамнаһы тэрийиигэ ханнык былааннар баалларый?

— Бастатан туран, муниципальнай оройуон дьаһалтатын (баһылык Иванова Л.С.), оройуон Сэбиэтин депутаттарын Суглан (бэрэссэдээтэл Сергеев А.С.) оройуоҥҥа урбааны сайыннарыыга 2023-2025 сс. тус сыаллаах муниципальнай бырагырааманы бигэргэтэргэ үлэ ыытылла сылдьар. 2023 сыл 1 кыбартаалыгар оройуон Сэбиэтин сессиятыгар көрүллүөхтээх.

2023 сылга бэйэ дьыалатын тэринээччини өйөөһүҥҥэ, СӨ урбааҥҥа уонна эргиэҥҥэ, туризмҥа Министиэристибэтин уурааҕынан «Арктическай эргиэн дьиэтэ» ХЭТ тэриллэн саҥа сүүрээннэри киллэриитигэр үлэлэһэр баҕалаахпыт.

Оройуоҥҥа нэһилиэнньэни сүрүн бородууктанан хааччыйыыны тупсарыыга анаан 2023 сылга Өлөөн сэлиэнньэтигэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбата үбүлээһининэн «Эргиэн логистическай Киинэ» тутуута саҕаланара былааннанар.

Үлэ сылыгар бэйэ дьыалатын тэринээччилэргэ уонна тэрийээччилэргэ, СӨ эргиэн уонна аһылык бырамыысалыннаһа тэриллэн үлэлээбитэ 100 сыллаах үбүлүөйэ бэлиэтэниэхтээх.

2023 сыл — Үлэ сылыгар Өлөөн эбэҥки национальнай оройуонун бэйэ дьыалатын тэрийэр Киинэ, дьон олоҕо бөҕө туруктаах буолуутун хааччыйыыга, саҥаны киллэриигэ туруулаһан үлэлэһэр былааннаах.

Кэпсэттэ Николай СТРУЧКОВ,

«Сардаҥа» хаһыат кэрэспэдьиэнэ.

Хаартыскаҕа: Урбаан Киинин салайааччыта үлэни былаанныыр түгэнэ.