Сатаҕай нэһилиэгэр тимир ууһа Алексей Скрябин “Уран Ууска уһуллубутум – Удьуорум бэлэҕэ” диэн үбүлүөйдээх сааһыгар анаммыт өрөспүүбүлүкэ тимир уустарыгар күөн күрэх бэрт сэргэхтик, тыҥааһыннаахтык буолан ааста. Дьэ удьуор уус бэлиэ күнүн кыайыылааҕынан ким буолла?
СӨ норуотун маастара, Ил Дархан 2023 сыллаах стипендиата, СӨ култууратын туйгуна Алексей Скрябин 60 сааһыгар анаммыт тимир уустарын икки ардыларыгар өрөспүүбүлүкэтээҕи аһаҕас күөн күрэскэ уопсайа 25 уус Намтан, Горнайтан, Намтан, Чурапчыттан, Тааттаттан, Томпо, Амма улууһун хас да нэһилиэгиттэн уонна ыраах Өлөөнтөн кэлэн кытыннылар, оҥоһуктарын тургуттулар. Үбүлүөйдээх тэрээһин үөрүүлээх чааһыгар Аан дойдутааҕы хомус түмэлин фондаҕа исписэлииһэ Евдокия Слепцова, Арассыыйа норуотун маастара, Саха Сирин тимир уустарын Сойууһун бэрэссэдээтэлэ Роман Готовцев, Амма улууһун дьокутааттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Колосов, Дьокуускай куораттан Сатаҕай нэһилиэгин түмсүүтүн аатыттан СӨ норуодунай артыыһа Петр Андреев, Амма улууһун култуураҕа уонна норуот айымньытыгар салалтатын салайааччыта Иван Иванов, бииргэ ү өрэммит доҕотторо, аймахтара, үөлээннээхтэрэ, Амма улууһун тимир уустарын түмсүүтүн бэрэссэдээтэлэ Роман Алексеев, нэһилиэк баһылыга Алексей Шишигин уонна да атын Алексей Петрович талааныгар сүгүрүйээччилэр истиҥ эҕэрдэлэрин тириэртилэр. Дьоро күҥҥэ талааннаах, тимири ыллатар уус, уһуйааччы Амма улууһун бочуоттаах олохтооҕо буолбутун туоһулуур дастабырыанньаны тутта.
Бу күн “Айыллык”култуура дьиэтигэр нэһилиэк уус уран тарбахтаахтарын быыстапката. Маны сэргэ Алексей Скрябин ураннык оҥорбут хомустара, симэхтэрэ, атын да оҥоһуктара кэлбит ыалдьыттар сэҥээриилэрин ылла.
Ол курдук Алексей Петрович Аан дойду хомуһун түмэлигэр тылын, сирэйин барытын биир тимиртэн охсон таһаарбыт хомуһун бэлэх уунна. Бу түмэл фондаҕа исписэлииһэ Кия Павловна Аммосова кинилэр түмэллэригэр 600-тэн тахса Саха сирин уустарын хомуһа баарын, кинилэр бары хатыламматтарын бэлиэтээн эттэ. Сатаҕайдар бары нэһилиэгинэн түмсэн олус үчүгэйдик, тэрээһиннээхтик көрүстүлэр, минньигэс астарынан күндүлээн кэлбит дьон бары тот сырыттыбыт. Күрэхтэһии түмүгүн билиһиннэрэр буоллахха, көрдөрүү араас буолла. Уустар хомуһу оҥорууга уонна бадаайыны тургутууга күрэхтэстилэр. Ол курдук ааспыт сырыыга бириистээх миэстэлэри ылбыт уустар ортотугар тахсан биэрдилэр, саҥа ааттар да баар буоллулар. Күрэхтэһии түмүгүнэн бадаайыга, ол эбэтэр 23 см уһуннаах, 3,5 см кэтиттээх, 5 мм халыҥнаах улахан быһаҕы тургутууга Мэҥэ Хаҥалас улууһугар учууталынан үлэлиир Николай Костромин кыайыылаах таҕыста. Иккис миэстэни эмиэ Мэҥэ Хаҥалас Мэлдьэхсититтэн Радион Шарин, үһүс миэстэни Амма улууһун Чапчылҕаныттан Александр Карамзин ыллылар.
Кыайыылаах улуус баһылыга Степан Николаевич Кузьмин туруорбут 2025 сыллаах убаһаны, иккис миэстэ Алексей Петрович дьиэ кэргэнэ туруорбут 2025 сыллаах ньирэйэ уонна үһүс миэстэҕэ Герой Лукин аатынан хаһаайыстыба олохтоох дьаһалтатын кытта туруорбут эмиэ ньирэйдэрин хаһаайынынан буоллулар. Ону сэргэ кыра быһахтары тургутууга 6 уус кыттыбытыттан бастакы миэстэни Эмистэн төрүттээх, билигин Намҥа олорор Александр Михайлов ылан “Саха ынаҕа” тэрилтэ дириэктэрэ Александр Еремеевич Артемьев туруорбут 10000 солк сертификатынан наҕараадаланна. Маны таһынан Сатаҕайтан төрүттээх Дьокуускай куоракка олорор биир дойдулаахтарын ааттарыттан элбэх анал аат ылбыттарга харчынан бириистэр туттарылыннылар. Онтон хомуһу оҥорууга бастакы миэстэни Амматтан Георгий Олесов, иккис миэстэ Уус Алдантан Илья Готовцев уонна үһүс миэстэни Намтан, бэйэтэ Өймөкөөнтөн төрүттээх Илья Заболоцкай ыллылар. Ити курдук уустар бырааһынньыктара олус сэргэхтик тэриллэн, ким да ханна эрдэ барбакка, бары түмүккэ диэри сырыттылар. Үбүлүөйдээх киһибит, ытыктыыр убайбыт, ыччат хараҕа умайбытын, түмсүүлээх буолбутун, улуустарынан, түөлбэлэринэн арахсыы суох буолбут, бары биир санаалаахтар, биир сомоҕолор уонна тимиринэн уһанар дьон ахсаанын элбэтиэххэ, үөрэтиэххэ диэн санаалаах буолбуттара киһини үөрдэр диэн бэлиэтээтэ. Нэһилиэк баһылыга Алексей Васильевич Шишигин күрэхтэһиини үгэскэ кубулутан, сыллата ыытыаҕын диэн баҕа санаатын тириэртэ уонна эр дьон түмсүүлээх, санаата уһугуннун диэн нэһилиэк ыччаттарыгар, эр дьоҥҥо анаан уһанар кыһа оҥоруохпун баҕарабын диэн эппитэ биһиги үөрдэр. Ити курдук суон сурахтаах Суола үрэх үрдүгэр турар нэһилиэккэ талааннаах тимир уустара түмсэр оннук кыһа тутуллуннаҕына инники ыччаттар үүнэн-сайдан тахсыахтара диэн эрэл улахан”, — диэн Амма улууһун тимир уустарын түмсүүтүн салайааччыта Роман Алексеев күрэхтэһии түмүгүн билиһиннэрдэ.