Табалаах улуустар отчуоттуулларынан, бары киэптээх хаһаайыстыбаларга алтынньыга 182 644 табалаах үктэннилэр. Бу көрдөрүү ааспыт сыл туһааннаах кэмигэр баар таба ахсааныттан 7,3 уонна былааннаммыт таһымтан 5,2 бырыһыанныынан ордук. Онон айылҕа кубулҕаттарыттан быһаччы тутулуктаах салаа этэҥҥэ сайылаата диэн быстах түмүк оҥоруохха сөп.
Дьиэ табатын бүттүүн ахсааныттан 175 518 төбөтө тыа хаһаайыстыбатын тэрилтэлэригэр, бааһынай хаһаайыстыбаларга уонна урбаанньыттарга иитиллэр. Ол гынан баран, “бас билиилэригэр баар” диир ордук чуолкай буолуо. Таба – ынах сүөһү эбэтэр сылгы буолбатах, туспа тутан көрүллүбэт кыыл, үөргэ сырыттаҕына эрэ табыллар, онон табаһыттар кэтэхтэрин тэрилтэ киэнин кытта холбуу көрөллөр.
Статдааннайынан табаны иитии салаатыгар быйыл 107 хаһаайыстыба биригээдэлэригэр 1 232 киһи үлэлиириттэн табаһыта – 997, чуумсуга – 235. Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин хотугу төрүт дьарыктарга салаатын салайааччыта Иннокентий Баланов иһитиннэрэринэн, табаны иитиини өйөөһүҥҥэ өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн тыырыллыбыт субвенцияны бүтэһигин балаҕан ыйын иһинэн улуустарга тиксэрбиттэр. Кэлэр саҥа 2024 сылга 173 569 табалаах киирэргэ былаанныыллар. Бу сыыппара быйыл тохсунньу 1 күнүгэр баар таба ахсааныттан 3 400-чэ төбөнөн чорбойор.
Сааскы хараал кэмигэр “Томпо” фактория ТХПК уонна “Кукуин” көс община (Муома) атыырдарын атастаспыттар. Кыһыҥҥы суолу баттаһа Тополинайтан 25 атыыр табаны Сааһыырга илдьибиттэр. Алдан табаһыттара “Өлөөн” МУТ-тэн 130 табаны атыылаһан, массыынаҕа тиэйэн барбыттар. Хоту дойду кыыллара Хатыыстыырга этэҥҥэ сайылаабыттар. Усуйааналар таба атыытын сыл аайы тэрийэллэр. Быйыл Усуйаанаттан атын улуустар хаһаайыстыбалара 2 578 табаны үүрэн аҕаллылар: ол иһиттэн 700-үн Булуҥҥа Бэллээн, 678-ын Кэбээйи Дулҕалаах уонна 1 200-үн Муома Чыыбаҕалаах нэһилиэгин Суордаах учаастактарыгар.
Туундара кыыллара, төһө даҕаны оҕотуктарын иһин, хайалаах дойдулартан соһуйдахтара буолуо, бэс ыйыгар Кэбээйиттэн уонна Муоматтан сүтүктэммиттэрин туһунан биллэрбиттэр. Муомалар от ыйыгар эккирэтиһэн, дойдулаан иһэр табалары Усуйаана быыһыттан булан аҕалбыттар. Оттон кэбээйилэр киэннэрин ким ирдэһэрэ, көрдүүрэ даҕаны биллибэт.
Иннокентий Михайлович салгыы билиһиннэрэринэн, биирдиилээн түбэлтэлэри аахсыбатахха, ханна даҕаны табаҕа үтүө өттүктээх сайын ааспыт. Арай, Үөһээ Халыма, Орто Халыма уонна Муома улуустарыгар ойуур уота көрдүгэннии сырытта. Саас Аллайыахаҕа уонна Аллараа Халымаҕа таба ииримтийиитэ бэлиэтэммитэ. Аллайыахаҕа өссө сүтүктээхтэр. “Илкан” община бөлөх тэринэн, көрдүү сылдьар. Өлөөҥҥө сайын 200-чэ таба охтубут төрүөтүн бэтэринээрдэр “көхсүргээһин” ыарыы (бронхопневмония) диэн барыллааһын түмүк оҥорбуттар.
Отчуоттанар кэмҥэ улахан табаны чөл иитии 85,4 бырыһыаҥҥа тэҥнэһэр. Быйылгы төрүөхтэн 37 626 тугут тыыннаах туораабыт. Табалар иссэн бүттүлэр. Ыстаадалар күһүҥҥү мэччирэҥҥэ көстүлэр. Хайалаах сирдэргэ үлэлиир хаһаайыстыбалар, бэлиэр, күһүҥҥү ааҕыыны ыыта сылдьаллар.
Кэбээйи улууһун “Сэбээн” МУТ дириэктэрэ Людмила Бурцева төлөпүөнүнэн кэпсэтиигэ күһүҥҥү хараалы алтынньы 5 күнүгэр саҕалаабыттарын эттэ. Хаһаайыстыбаҕа 3,5 тыһ. кэриҥэ табалаахтар, олору 30 үлэһит көрөр-истэр. Быйыл 75 бырыһыан тугут төрүөҕүн ылбыттар, итинтэн сайын устата 90 бырыһыанын тыыннаах туораппыттар.
“Хата, быйыл айылҕабыт араҥаччылаан, ыарыы эҥин турбакка, абыраата, – диир Людмила Васильевна. – Сайын аһара ардаабата даҕаны, куйаарбата даҕаны. Табаҕа табыгастаах сайын ааста. Итиэннэ, улаханнык саҥарыллыбат эрээри, бөрө аймыыра намыраата. Улуус үрдүнэн хас табалаахпыт сэтинньи 20-тин кэнниттэн отчуот туттарылыннаҕына, биллиэҕэ. Ил Дархан Айсиэн Николаев сорудаҕынан улууспут баһылыга туруорсан, таба ахсаанын ааҕыыга хамыыһыйа тэриллибитэ. Кистэл буолбатах, сорох общиналар табалара кумааҕыга эрэ баар, аахпат буоланнар, төһө табалаахтара чуолкайа биллибэт эрээри, субсидия ыла сылдьаллар. Бу хараал кэмигэр хамыыһыйа чилиэннэрэ көрөн олордохторуна, хаһаайыстыба күрүө иһигэр чахчы баар табатыгар эрэ бэлиэ туруоран иһэр бэрээдэк олохтонно. Онон, чуолкай ахсаан тахсыаҕа”.
“Сэбээн” МУТ Усуйаанаттан таба атыыласпытын сүтэрбит дии санаабытым – атын эбит. Өссө “Сэбээн” диэн ааттаах иккис хаһаайыстыбаны Дьокуускайга олорор Алексей Ефимов тэриммит. Хаһаайыстыба киэбэ – ТСО (территориальная соседская община). Туох сыаллаах-соруктаах тэриллибит “ыаллар” эбитэ буолла? Сураҕа, хаһаайыннара хамнас төлөөбөт буолан, үлэһиттэрэ сайын үрэллибиттэр. Онон, атыыласпыт табалара сир-халлаан икки ардыгар сырыттахтара. Хамыыһыйалаах хараал маннык саарбах хаһаайыстыбалары ыраас мууска таһаарар аналлаах.