Хонуу бөһүөлэгин сынньалаҥ паарката, манна сарсыардаттан дьону-сэргэни угуйан нарын ырыа кутуллар. Ыһыахтыыр түһүлгэ халыҥ хаара бэрт ыраастык күрдьүллэн кырдьык да ыраас салгыҥҥа күлүҥ-үөрүҥ, сааскы күннүү чаҕылыччы тыгыҥ диэбиттии ыҥыра угуйар. Нэһилиэктэринэн түһүлгэлэр киэргэтиллэн балааккалар буруолара итии чэйдэ иһиҥ, сылаас аста аһааҥ диирдии күөх төлөн халлааҥҥа халыйар. Табалар ыһыллан хаалан бырааһынньык үөрүүлээх аһыллыыта тардыллан аа дьуо тордохтору кэрийэбит. Биир бастакынан Соболоох нэһилиэгин түһүлгэтигэр тиийэбит. Манна аантан ыла атыы-кутуу тэриллибит. Саха саныыра барыта баар манна: сыалаах сылгы хартатыттан саҕалаан таба тылыгар тиийэ, үүт аһылыктара эмиэ дэлэй. Тэйиччи уолаттар шашлык буһаран тиритэ-хорута сылдьаллар. Салгыы ыраахтан ыҥыра көстөр араас өҥнөөх баннердардаах Улахан Чыыстай түһүлгэтигэр тиийэбит. Манна хас да община кыттыһан түһүлгэлэрин олус кыраһыабайдык киэргэппиттэр. Куруук маннык бырааһынньыктарга кытта үөрүйэх буолан киэргэтиилэрэ үйэлээх, ыалдьыт болҕомтотун тардар. Түһүлгэҕэ аҕа уустарын кэпсиир фотовыставкалар, баннердар туруоруллубуттар. Индигир нэһилиэгин табаһыттара түһүлгэлэригэр аныгы матырыйаалтан тигиллибит балаакканы, вагончик дьиэни аҕалбыттара ыстааданы хааччыйыыга үлэ барарын туоһулуур. Ыалдьыттар аныгы үйэ балааккатын сирийэн көрдүлэр, тыал-хаар быһа үрүө суох диэн сыаналаатылар. Онон бу түһүлгэ бэйэтинэн билиҥҥи ыстаада быыстапката буолла диэххэ сөп. Оройуон дьаһалтатын түһүлгэтэ дьон болҕомтотун тарта. Манна ас буһарар туспа балаакканы сэргэ бэрт бөҕө тутуулаах кэҥэс буолакка бырааһынньык тэрийээччилэрин, суудьуйалары аһатарга анаан олус сиэдэрэй остуол бэлэмнии сылдьаллар. Оллооҥҥо сыалаах таба миинэ буһа турар, шашлык үтээри чох бэлэмнэнэр. Уопсайынан этэр буоллахха, быйылгы таба бырааһынньыгар ас-үөл дэлэйэ харахха быраҕыллар. Урукку сылларга аҕыйах атыыһыт табаарын ылаары ойоҕос тостор уочарата буолааччы. Бу сырыыга атыыһыт да элбэх, атыыланар ас да дэлэй. Атыыга убаһа хаһата-хаана, үүт-сүөгэй дэлэччи турбут. Сааскы салгыҥҥа дьагдьайбыт дьон итии аһылыгы аһааннар абыраннылар. Онон атыыны дэлэччи тэрийбит предпринимателлэрбитигэр улахан махтал буоллун. Инникитин да маннык тэрээһиннээх атыынан дьону-сэргэни үөрдэ туруҥ. Хонууга таба сүүрдүүтэ ыытыллыбатаҕа ырааппыт буолан табалары көрөр, киэргэтиилээх таба таһыгар хаартыскаҕа түһэр баҕалаах дьон кэлиэхтээх табалары манаһа кэтэстилэр. Онтон кэмниэ-кэнэҕэс хайа эрэ оҕо “табалар иһэллэр” диэн хаһыыта дьону сэргэхситэр. Кэтэспит дьон бэрт түргэнник миэстэлэрин булан нэһилиэктэринэн сэлэлии хааман киирэллэр. Биһиги хаһааҥҥыта эрэ таба дойдутунан аатырбыт, билигин биир да табата суох Чыбааҕылаах нэһилиэгин кытта сатыы хаамсан киирдибит. Трибуналарга олорор дьон-сэргэ үөрбүтэ сүрдээх, табаһыттары олох олимпиадаҕа кыайбыт чемпионнары курдук көрүстэ. Били кэтэһэ сатаан тоҥмуттара ааһан хаалла, сорох олус хойутаатылар диэн мөҕүттүбүттэри тыа кыыла массыына буолбатах айаҥҥа араас буолар диэн саба саҥарааччы да көһүннэ. Кылгас эҕэрдэ тылы оройуон аҕа баһылыга П.Н.Черемкин, Арктика госкомитетын салайааччытын бастакы солбуйааччы И.П.Павлов этэннэр табаһыттары, мустубут ыалдьыттары эҕэрдэлээтилэр. Бырааһынньыгынан “Тэтим” ыччат ансамбла, Абыйтан “Ногдан” народнай ансамбль хотугу үҥкүүлэри бэлэхтээтилэр. Салгыы тылы РФ тыатын хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, удьуор табаһыт, булчут И.Е.Слепцов ылла, кини бырааһынньыгынан эҕэрдэлээн туран төрүт салаабытын хаалыыттан таһаарыыга бары кыһамньыны уурарга ыҥырда. Иннокентий Егорович тыл этэн баран сээдьэ улахан күрэҕин саҕалаата. Бу күрэххэ кыттар баҕалаах элбэҕэ, этээччи маастарыстыбата көрөөччүлэри сөхтөрдө. Күрэххэ оҕолор элбэхтэрэ сээдьэ кэскиллээҕин көрдөрдө. Олус да сэргээн, үөрэн-көтөн үҥкүүлээтилэр сээдьэһиттэр. Сааскы сайа салгыммыт сээдьэ ырыатын ыраахха диэри лыҥкыната тыаһатта. Күрэх түмүгэр оҕолорго И.Е.Слепцов дьиэ-кэргэнэ туруорбут бириистэрин хаһаайыннарынан буоллулар: 3 миэстэ- Влад Николаев (Хонуу), 2 миэстэ – Лия Соркомова (Чыбааҕылаах), 1 миэстэ – Ньургун Уваровскай (Индигир). Оттон Гран при – сотовай телефон хаһаайынынан Индигир орто оскуолатын үөрэнээччитэ Айдын Атласов буолла. Улахан дьоҥҥо бастыҥ сээдьэһитинэн Абыйтан сылдьар ыалдьыппыт А.Д. Слепцова ааттанна. Акулина Дмитриевна хас таба күрэҕин аайы ыраах айаны аахсыбакка кэлэн бырааһынньыгы киэргэтэрэ хайҕаллаах суол. Биһиги киниэхэ муомалар ааттарыттан махтанабыт. Сээдьэ этиитигэр Петр Михайлович Никулин (Соболоох) иккис, Айталина Евгеньевна Попова ( Улахан Чыыстай) үһүс буоллулар. Дьон-сэргэ бу күрэҕи олус астыннылар, хаһан да буолбатах элбэх кытааччылаах сэргэх сээдьэ буолла диэн сыаналаатылар. Салгыы ыытыллыбыт эбээн норуотун таҥаһын «Северная мозаика» конкурс кыттыылаахтара араас оһуорунан киэргэтиллибит, оҕуруонан симэммит сиэдэрэй көстүүлээх таҥастары кэтэн сэлэлии хаамтылар. Манна көрөөччүлэр эдэр иистэнньэҥ Наталья Григорьевна Слепцова тикпит таҥаһын чорбото бэлиэтээтилэр, ытыс тыаһынан сэҥээрдилэр. Индигиртэн сылдьар Мария Гаврильевна Корякина бэлэмнээбит көстүүмнэрэ эмиэ көрөөччү хайҕалын ылыан ыллылар. Кини тикпит үрүҥ саҕынньаҕын кэппит табаһыт Николай Гаврильевич Слепцову дьон батыһа сылдьан селфилаатылар. Селфи геройа диэн номинация олохтоммута буоллар Николай Слепцов бириис хаһаайына буолара хаалла. Конкурска бары нэһилиэктэр көхтөөхтүк кытыннылар. Жюри быһаарыытынан конкурс кыайыылааҕынан Н.Г. Слепцова ( Улахан Чыыстай) таҕыста. Иккис М.Г.Корякина (Индигир), үһүс Г.И.Николаева (Хонуу) буоллулар. Табаһыттар слеттарын кэмигэр быыстапка тэрилиннэ. «Осикат» культура киинигэр сүрдээх элбэх экспонаттаах “Мастера Севера” быыстапка көрөөччү болҕомтотун тарта, дьон сэҥээриитин ылла. Манна Таркова Р.С. (Улахан Чыыстай) бастакы миэстэни ылыан ылла. Иккиһи Корякина М.Г. (Индигир), үһүс миэстэҕэ Улахан Чыыстай орто оскуолатын учуутала Е.В.Тихонов муостан кыһан оҥорбут үлэлэрэ таҕыста. Маны таһынан Егор Васильевич үөрэнээччитэ Сабрина Корякина үлэлэрэ жюри биһирэбилин ыллылар. Оттон оҕолорго ыытыллыбыт «Север глазами детей» уруһуй конкурсугар бастакы миэстэни Дайаана Филиппова, иккис миэстэни Александра Аристова, үһүс миэстэни Дуся Хабарова, бары Муома нэһилиэгин оҕолоро ыллылар. Дьон-сэргэ сэҥээриитин «Стойбище приглашает друзей» диэн нэһилиэктэр икки ардыларынан ыытыллыбыт түһүлгэлэр күрэхтэрэ ылла. Сиһилии тохтоон кэпсиир буоллахха, Соболоох нэһилиэгин түһүлгэтиттэн саҕалыахха. Соболоохтор бырааһынньыкка төһө да табата суох кэллэллэр түһүлгэ күрэҕэр күүскэ бэлэмнэнэн кэлбиттэр. Конкурс бары ирдэбилин толорон фотовыставка да туруорбуттар, нацинальнай астары да аҕалбыттар. Жюри тиийбитигэр түһүлгэ хаһаайыннара үөрэ көрүстүлэр. Биир дьоҕус балааккаҕа табаһыт бырааһынньыктааҕы остуола диэн бэрт сиэдэрэй остуол тардыбыттар. Манна 20 национальнай бүлүүдэни бэлэмнээбиттэр. Баһылыгы солбуйааччы Ирина Александровна Кириллина тэрийээччилэргэ үөрэ-көтө аһылыгы нэһилиэк дьоно бары бэлэмнэспиттэрин кэпсиир. Сорох бүлүүдэлэринэн кырдьаҕас табаһыттарга айах туппуттарын этэр. Хоту дойду хаһаайкатын сиэринэн ыалдьыттары айах тутан күндүлээтилэр. Улахан Чыыстай нэһилиэгэ тэйиччи киэҥ сиргэ тэнийэн түһүлгэтин олохтоохтук оҥостубут. Тула удьуор табаһыттар үлэлэрин кэпсиир стендэлэр ыйаммыттар. Биир киэҥ балааккаҕа ас арааһа тардыллыбыт: манна аҕас-балыс Степановналар үөрэ-көтө бүлүүдэлэрин билиһиннэрэллэр. Аҥаардас табаттан 40-тан тахса бүлүүдэ баар. Хаппыт эти көрөн оҕо сааспын санаатым: оччолорго күһүн үөрэх саҕаланыыта бөһүөлэккэ ыстаадаттан оҕолор киирэллэрэ, кэһиилэрин хаппыт эт аҕалаллара, олус да минньигэс буолара ол эттэрэ. Хаһаайкалар кэпсииллэринэн таба туох баар органа барыта минньигэс ас буолар эбит. Хараҕыттан саҕалаан силиитигэр тиийэ сиэниллэр. Кырдьык да эбээннэр табаны аһым-үөлүм, дьиэм-таҥаһым диэн мээнэҕэ ырыа гынан туойбаттар эбит. Индигирдэр эмиэ табаттан 30-тан тахса араас бүлүүдэлэри бэлэмнээбиттэр. Кинилэр тумус туттар астарынан топ балыктара буолар, бу да сырыыга остуола сүрүн киэргэлэ ити балык буолбут. Маны таһынан Д.Г.Черова бэлэмнээбит үүт аһылыктара жюри болҕомтотун тартылар. Түһүлгэ конкурсун кыайыылааҕынан Улахан Чыыстайдар таҕыстылар, телевизор хаһаайынынан буоллулар.
Дьон сүрүн болҕомтотун ылбыт, ыһыынан-хаһыынан арыалламмыт күрэҕинэн таба сүүрдүүтэ буолла. Манна табалары бэлэмнээн киллэрбит Индигир нэһилиэгин табаһыттарыгар (сал. В.Г.Слепцов) тэрийэр комиссия улахан махталын тириэрдэр. Үөрэҕирии салаатын тустаах тренердэрин уонна учууталларын тэрийиилэринэн таба күрэҕэ этэҥҥэ ыытылынна. Саамай сүрүнэ дэҥ-оһол тахсыбата. Бэлиэтээн этэр буоллахха урукку сылларга үксүн Улахан Чыыстай табалара кэлэн күрэхтэһэллэрэ. Олор күрэхтэһэ үөрүйэх буолан дьонтон куттаммакка-сиргэммэккэ бэрт үчүгэйдик сүүрээччилэр. Бу сырыыга күрэхтэһэ үөрэмэтэх, элбэх дьону харахтаабатах табалар үргэн араас мүччүргэннээх түгэннэр үөскүү сырыттылар. Ордук дьахталлар күрэхтэригэр табалар “баанньыктаан” көрөөччүлэри өмүтүннэрдилэр. Сорох сорохтор сыарҕа анныгар да киирэ сырыттылар. Манна биир тоһоҕолоон бэлиэтиэххэ сөп: көрөөччүлэр культураларын. Дьиҥэ, күрэхтэһии площадкатыгар спортсменнартан уонна судьуйалартан ураты ким да киириэ суохтаах. Били эппиккэ дылы, кыыл аата кыыл дьону эчэтиэм диэн толкуй киниэхэ киирбэт буоллаҕа. Этиллибитин курдук, табалар “баанньыктаан” төһө да төттөрү таары сүүрдүү буолтун үрдүнэн күрэх аата күрэх, онон кыайыылаахтарынан ааттаннылар: Е.Е.Слепцова (Улахан Чыыстай) – 1 миэстэ, Р.С.Таркова (Улахан Чыыстай) – 2 миэстэ, А.Г.Никулина (Индигир) – 3 миэстэ. Эр дьоҥҥо наарталаах сүүрдүүгэ 1 миэстэ А.А.Андросов (Индигир), 2 миэстэ – Н.Е.Слепцов (Хонуу), 3 миэстэ – Д.Х.Дьячков (Улахан Чыыстай) буоллулар. Уучаҕынан сүүрдүүгэ дьахталларга А.С.Семенова (Индигир) бастаата, А.Г.Никулина (Индигир) иккис буолла. С.И.Садовникова (Улахан Чыыстай) үһүс буолла. Эр дьоҥҥо уучахха Н.Е.Слепцов (Хонуу) бастаата, Потапов Г.Д. (Индигир) иккистээтэ, Андросов А.А. (Индигир) үһүстээтэ. Комбинированнай эстафетаҕа Слепцов В.Н. (Индигир) бастакы, Никифоров Р.В. (Индигир) иккис, Голиков А.А. (Улахан Чыыстай) үһүс буоллулар. Онон табалар хаһаайыннара – индигирдэр бу күрэхтэргэ иннилэрин биэрбэтилэр. Саамай тыҥааһыннаах күрэхтэһиинэн спорт хотугу көрүҥнэригэр биирдиилээн бастыыр иһин күрэх буолла. Кыттааччылар бастакынан маамыктаны быраҕыыга күрэс былдьастылар. Бу күрэххэ Н.Г.Слепцов (Индигир) тэҥнээҕин булбата. Иккис А.А.Голиков (Улахан Чыыстай), үһүс Д.Х.Дьячков (Улахан Чыыстай) буоллулар. Хапсаҕайга Р.В.Никифоров (Индигир) бастаата, Никулин Игнат (Индигир) иккистээтэ, А.А. Голиков (Улахан Чыыстай) үһүстээтэ. Наартаны ыстаныыга индигирдэр бириистээх миэстэни барытын ыллылар. Ол курдук туһааннааҕынан Игнат Никулин, Р.В.Никифоров, А.А.Андросов миэстэлэстилэр. Биллэрин курдук, табаһыттар күрэхтэрин сүрүн бирииһинэн Арктика госкомитета туруорбут «Бурана» буолла. Бу бириис ыстаадаҕа үлэлии сылдьар табаһыттар ортолоругар үс көрүҥҥэ: уучаҕынан сүүрдүү, наарталаах сүүрдүү уонна маамыкта быраҕыытын күрэхтэригэр оонньонно. Манна суудьуйалар быһаарыыларынан, саамай элбэх очколаах Анатолий Анатольевич Голиков (Улахан Чыыстай) кыайыылааҕынан таҕыста. Эдэр кэскиллээх табаһыкка Павлов И.П. Арктика госкомитета туруорбут «Буран» снегоход сертификатын үөрүүлээх быһыыга туттарда. Табаһыттар бырааһынньыктарыгар оонньоммут икки «Буран» Улахан Чыыстай нэһилиэгэр барбыта оройуоммут сүрүн таба иитэр нэһилиэгэ Улахан Чыыстай буоларын өссө төгүл туоһулаата. Киэһэ хойукка диэри ыытыллыбыт табаһыттар бырааһынньыктара табылынна, дьон-сэргэ биһирээтэ. Эһиил, адаар хайалаах Улахан Чыыстай туонатыгар көрсүөххэ диэри!
Автор: Мира Старкова