Билигин, ордук тыҥаан турар дьаҥ кэмигэр, дьиэҕэ олорон эрэн сөбүлүүр дьарыгы илииттэн араарбакка дьарыктанан, дьонтон сакаас быһыытынан өҥө оҥорон, үгүс киһи харчы киллэринэр, дохуот оҥостор буолла. Нууччалыы эттэххэ, «самозанятай» дьон элбээбитин да иһин буолуо, бэйэ дьарыктаах дьон диэн кимнээҕи ааттылларый? Кинилэргэ туох-ханнык өйөбүллэр баалларый? Бу туһунан Саха сиринээҕи «Мин бизнеһим» өҥөнү оҥорор киин Үөһээ Бүлүүтээҕи салаатын салайааччыта Екатерина Васильевна НИКОЛАЕВА кэпсээтэ.

— 2020 сыл от ыйын 1 күнүттэн 16 сааһын туолбут оҕотуттан саҕалаан бэйэтэ сөбүлээн дьарыктанар дьарыктаах ким баҕалаах бары регистрацияланар кыахтанна. «Профессиональнай дохуоттаах» бэйэ дьарыктаах (самозанятай) киһи дохуотугар бу ыйыллыбыт күнтэн ыла нолуок тутуллар буолла. ИП-лаах, чааһынай тэрилтэлээх дьон нолуогуттан уратыта диэн, биирдиилээн дьонтон киирбит дохуоттан 4 % тутуллар. Оттон счетугар ИП эбэтэр тэрилтэ харчы түһэрэр түгэнигэр ол сууматтан 6% тутуллар. Маннык нолуок тутааһынын режимэ, бүгүҥҥү күҥҥэ Россия 23 субъегар киллэрэн олороллор, салгыы 53 региоҥҥа киирэрэ былааннанар.

Бэйэ дьыалатынан дьарыктанар дохуот киллэринэр киһи дьиэттэн тахсыбакка эрэ төлөпүөн, компьютер нөҥүө, интернет ситимэ үлэлиир эрэ буоллун, Play-маркекка киирэн «Мой налог» сыһыарыыны хачайдаан ылар кыахтаах. Бэриллибит боппуруостарга хоруйдуур, паспорт сирэйин сканердаан угар ирдэнэр (билиҥҥи төлөпүөннэргэ сканер функцията баар). Бу сыһыарыы көмөтүнэн нолуокка төһө тутуллубута барыта көстө сылдьар. Ый ахсын нолуок уорганыттан төһө нолуок төлөнүөхтээҕин туһунан уведомление кэлэр. Маныаха ыйыллыбыт сууманы ый 25 чыыһылатын аһардыбакка эрэ төлөнүөхтээх. Оттон ыйдааҕы дохуот 100 солкуобайтан кыра буоллаҕына уведомление тиийбэт. Бу суума кэлэр ыйдааҕы дохуокка көһөн биэрэр. Самозанятай буоллахха, аан бастаан саҕалыыр киһиэхэ бонустаах — 10 тыһ. солк. бэриллэр. Бу харчы нолуок төлөбүрүгэр көмө буолан бастаан саҕалыырга нолуок төлөбүрэ хармааҥҥа охсубат.

Бэйэ дьарыктаах дьон кимнээхтэрий? Манна киирэллэр: торт астааччы кыргыттар, илиинэн оҥоһуктары оҥорон атыылааччылар, «Самозанятай» диэн статус көҥүллэммэт: бэйэтэ оҥорботох табаарын атыылааччыга, акцизтаммыт бородууксуйаны (табах, арыгы, бензин), сиртэн хостонор туһалаах баайы-дуолу атыылааччыларга, хампаанньаларга табаары тиксэрээччигэ (поставщик), офис уонна тэрилтэ дьиэлэрин куортамҥа биэрээччигэ. Мана тэҥэ мунициальнай сулууспалаах үлэһит «самозанятай» буолар бырааба суох.

Бэйэ дьарыктаах туох үчүгэйдээҕий? Бэйэ дьарыктаах киһи пенсионнай, страховой взнос төлөөбөт, отчуот оҥорбот. Үлэлиир эрэ кэмигэр нолуога ааҕыллар, үлэлээбэт, дохуот киллэриммэтэх ыйыгар нолуок тутуллубат. Сыллааҕы дохуот 2 мөл. 400 тыһ. солкуобайтан тахсыа суохтаах, үлэһити наймалаһара көҥүллэммэт.

Бэйэ дьыалатынан эбии дохуоттанар киһи салҕыы сайдыан баҕалаах буоллаҕына өйөбүллэр бааллар. Ол курдук, ханнык баҕарар баантан кредит, займ ылар кыахтаах буолар. Олус кыра бырыһыаҥҥа харчы бэриллэр буолла. Холобур «МСП-Банк» тэрилтэтин кытары улуустааҕы «Мин бизнеһим» өҥөнү оҥорор киин күүскэ үлэлэһэ олорор.  Бу баан 500 тыһ. солк. саҕалаан 5 мөлүйүөн солкуобайга диэри 6,23 %-наах кредити биэрэр. Бэйэбит олохтоох тэрилтэбит — «Аччыгый бизнеһи сайыннарар фонда» биир бастакынан самозанятай учуотугар турбуттарга көмө буолар кредити биэрбиппит. Кэлэр сылга эмиэ 6 %-наах кредити биэрэр былааҥҥа баар. Бу дьыалаларын арыналларыгар көмө харчы диэн буолар. Фонда директорынан Мария Александровна Александрова үлэлии олорор. Кредити ылан туһаммыт киһи иэһин эрдэ саптаҕына, иккистээн эмиэ туһаныан сөп.

Сыһыарыы нөҥүө регистрацияны ааһарын ыарырҕатар дьон, эбэтэр туох эмэ атын ыйытыылаах буоллаххытына эһигини «Үөһээ Бүлүү сэлиэнньэтэ» МТ дьаһалтатын 107 каб. күүтэллэр. Екатерина Николаева көмөлөһөргө, сүбэ-ама биэрэргэ мэлдьи бэлэм.

Кристина Яковлева

РГ «Верхневилюйск»

Екатерина Васильева

ГАУ РС (Я) «Центр «Мой бизнес»