Бүгүн кэпсиир дьоруойбут дьиҥнээх хоту дойду хоҺуун уола. Бэйэбит биир дойдулаахпыт. Ыстаастаах суоппар. Уопуттаах дальнобойщик. 90-с сыллартан урбаанньыт.
Иван Иванович Новиков Муҥурдаах нэҺилиэгиттэн, Сыаҥааннаахтан төрүттээх. Быйыл дальнобойщиктаабыта 23 сыла. ТөҺө да ыарахаттардаах буоллар, үлэтин олус сөбүлүүр. КыҺын айанныыр. Сайыны быҺа массыына оҥостор. Кини 1987 сыллаахтан Дьокуускай куоракка көһөн олорор. Ол сыл алта ыйдаах суоппар куурсугар үөрэнэн, онтон ыла талбыт идэтин сөбүлээн, бу күҥҥэ диэри суоппардыыр. Кинини кытта дальнобойщик үлэтин туҺунан кэпсэтэбит.
— Иван Иванович, хайдах саҕаламмытай? Бастакы ыраах айан туһунан кылгастык.
— 1988 сыллаахха үөрэхпин бүтэрэн, сельхозтехникумҥа үлэлии тиийбитим. Онно Благовещенскай куораттан саҥа тахсыбыт “Москвич-2141” мааркалаах массыынаны аҕаллаххына, үлэҕэ ылыахпыт диэтилэр. Ол массыынаҥ раскулаченнай диэн чуолкайдаабыттара: замок зажигания, аккумулятор, ЗИП уонна саппаас көлүөҺэтэ суохтар. Син онтон-мантан булан, массыынабын таҥаммын, этэҥҥэ аҕалбытым. Ол бастакы ыраах айаным этэ. Ыарахан этэ да буоллар, араас сири-дойдуну көрөрү, мүччүргэннээх сырыыны сөбүлүүр эбиппин диэн билбитим. 1992 сыллаахха техникум дириэктэрин рекомендациятынан урут СОВМИН, билиҥҥитэ президент уонна правительство автобазатыгар үлэҕэ киирбитим. Үп миниистирэ Птицын Владимир Ильич, солбуйаачыта Данчикова Галина Иннокентьевна этилэр. Кинилэргэ суоппардаабытым. Онтон куорат мэриятыгар финансовай кэмитиэккэ Куприянова Наталья Иннокентьевнаны тиэйбитим. 2000 сылтан бэйэм перевозканан дьарыктанан барбытым.
— Хоту хайысханан сылдьаргын хаҺан саҕалаабыккыный? Бастакы грузовой массынаҥ ханнык этэй?
— 90-с сыллар саҕаланыыларыгар аан-маҥнай хоту айаннаабытым. Сабыс саҥа ЗИЛ-131 диэн тоҥон турар массыынаны ириэрэн, көрүнэн, ол саҕана Охотобщество сакааҺынан толору ботуруон тиэйэн, дойдубар Абыйга барар баҕаттан соҕотоҕун айаннаабытым. Суолу-ииҺи төрүт билбэт этим. “Карта автомобильных дорог” атыылаҺан, онтубун туппутунан түҺүнэн кэбиспитим. Эдэр буоламмын (баара суоҕа 28 эрэ саастаах этим), санаам, баҕам күүһүнэн куттаммакка туруммутум. Билигин санаатахпына ол айан сүрдээх эрэйдээх буолбута. Ый аҥаарынан дойдубун булбутум. Ол саҕана кыҺыҥҥы суолга массыына да аҕыйах буоллаҕа. Ыксалга көмөнү хантан да күүппэккин, бэйэҕэр эрэ эрэнэҕин. Ол иҺин бастакы ыраах айаны тулуйан, үлэбин толорон, ыарахан айаны-сырыыны тулуйар эбиппин диэн эрэх-турах санааламмытым. Үп министерствотыгар уонча сыл суоппардаабытым. Үлэм быыҺыгар элбэхтэ перегоҥҥа сылдьыбытым. Онтубун ордук сөбүлээн киирэн барбытым. 90-с сыллар бүтүүлэригэр аан бастаан бэйэм «УРАЛ» массыына ылыммытым. Ол курдук, 1997 сылтан грузовой массыынанан хоту айанныырбын – дальнобойщиктыырбын саҕалаабытым. Ол аата быйыл кыҺыҥҥы суолунан ыраах айаҥҥа сылдьыбытым номнуо 23 сылын туолбут. «Урал» спальнига суох буолан, олорбутунан утуйан ылаҕын. 2-3 чаас утуйан баран эмиэ айанныахха наада. Онтон хойутаатаххына массыына температурата түҺэн, лэбиргэччи тоҥон хаалар. Кэнники «КАМАЗ»-ка көспүтүм.
— Дальнобойщик үлэтин туҺунан сырдата түҺүөҥ дуо?
— Суоппар үлэтэ ыарахан, суол-иис хоту диэки мөлтөх, бастакы сылларга суол диэн суох да кэриэтэ этэ. Нууччалыы эттэххэ “направление” эрэ баара. Бэйэҥ суол үктээн бараҕын. Оттон билиҥҥи суолу “Дороги Арктики” тэрилтэ син оҥоро сатыыр. Үрэхтэр устуларынан, хайалар быыстарынан айанныыбыт. Тарыҥ уута таҕыстаҕына хаайтаран, 10-ча да хонук олоруохха сөп. Аны үрэх уута түстэҕинэ, муус анныгар көҥдөй үөскүүр. Ону “пустота” диэн ааттыыллар. Онно түстэххинэ массыына иэдэйэр. Сороҕор киҺи массыынаны сатаан орообот да буолар. ТаҺаҕастаах массыынаны сүөкээн баран биирдэ хостуургар тиийэҕин. Тоҕо диэтэххэ, таҺаҕас ыйааҺына төттөрү тарда турар буолар. Хостуу иликкинэ “пустотаҕа” уу киирэн, массыына ууга барыан сөп. Оттон тоҥон хааллаҕына, дьэ, массыына бүтэр, хааларыгар тиийэр.
— Айан суола ыарахаттардаах да буоллар, сайыны быҺа массыына оҥосто-оҥосто “зимнигы” кэтэҺэҕин. Үлэ элбэх: хос таас туруоруута, эбии калымбак оҥостооҺуна. Элбэх күүҺүрдүү үлэтэ хайаан да наада. Аллараа муустан харыстыыр броня, тарыҥы кэҺэр сыап бэлэмниигин. Контейнер ыйааҺына ыараханыттан, суолга хачайдыырыттан, биҺиги суолбут табыгаҺа суоҕуттан бэйэбит термобудка оҥостобут. Үчүгэй, сылаас будка оҥосто сатыыбыт. Мотортан сылаас биэрэр “змеевик” диэн оҥостобут. Кини тосолунан сылытыллар. Онтубут биир кэм температураны тутуохтаах. Заказчик продуктата буорту буолбатын диэн кэмиттэн кэмигэр араара-холбуу сылдьыахха наада.
— Дьэ, ыраах айаҥҥа сылдьар дальнобойщик хайдах буолуохтааҕый, уҺун ыарахан айан киҺиттэн ханнык хаачыстыбалары ирдиирий?
— БиҺиги суолбутугар айан ырааҕа, суола-ииҺэ ыарахана элбэх тулууру, күүҺү-уоҕу, мындыр толкуйу ирдиир. Маны тэҥэ киҺи холку, долгуйбат, ыксаабат, күүстээх санаалаах буолуохтаах. Холобур, кыҺын айаҥҥа тымныыга массыына моҺуогурдаҕына ыксаабат наада. Бэйэҕэр уонна массыынаҕар эрэ эрэнэҕин. Оннук эрэ киҺи дальнобойщик буолар. Сиэри-туому тутуҺан сылдьыахха наада. Сири-дойдуну аҺатан ааҺабыт. Бөҕү-сыыҺы тоҕуо, быраҕыа суохтааххын. Уонна суолга көмө наада буоллаҕына, туох кыах баарынан бэйэ-бэйэбитигэр көмөлөҺө сатыыбыт. Билигин төҺө да массыына арааҺа элбэҕин иҺин, бэйэҕин үчүгэйдик көрдөрөн, тиэйбит табааргын бириэмэтигэр уонна сибиэҺэйдик тириэрдэр буоллаххына, “заказчик” эйигин кэбэҕэстик ылар. Онон үлэлиир киҺиэхэ үлэ баар. БиҺиги “зимникпыт” олус кылгас, сороҕор үс да ыйга тиийбэт буолааччы. Үчүгэйдик бэлэмнэнэн, массыынаны көрүнэн сылдьыахха наада. Олох үчүгэйдик, бэйэҥ эрэ илиигинэн эрэ оҥордоххуна кыҺыны этэҥҥэ туоруом диэн эрэллээх буолаҕын. Онон зимникка сүүрэр дальнобойщик сайынын үлэтэ эмиэ тохтообот. Суоппар барыта дальнобойщик буолбат. Айанныыр массыынаҕын бэйэҥ көрүнэн, хайдах туруктааҕын үчүгэйдик билэр буоллаххына, тиийиэхтээх сиргэр тиийэҕин.
Тулуурдаах, сүрэхтээх, толкуйдаах, сэрэхтээх, бэрээдэктээх киҺи дальнобойщик үрдүк аатын сүгэн, дьиэ кэргэнин иитиэн сөп. Мин 8 сыл анараа өттүгэр доруобуйам мөлтөөн, тохтуу сылдьыбытым. Быраастар аны ыраах айаҥҥа сылдьыма диэбиттэрэ. Ону икки эрэ сыл нэҺиилэ тулуйбутум. “Зимник” кэмэ кэллэҕинэ, наар суоппардарга ымсыыран, хайдах айанныылларын ыйыталаҺан тахсар этим. Олох тулуйбатаҕым. Айаннаабакка сатаммат эбиппин. Оннооҕор 70-чаларыгар чугаҺаабыт дальнобойщиктар ыарытыйабыт диэн тохтуохпут дии-дии, син биир зимникка тахсыбыт буолаллар. Олорон хааллахпытына, ыалдьабыт дииллэр.
— Иван Иванович, дьэ, эн туох баҕа санаалааххын?
— Мин баҕа санаам диэн «СКАНИЯ» дуу, «ВОЛЬВО» дуу ылыммыт киҺи диэн. Арыый сынньалаҥ уонна бөҕө буолуо дии саныыбын.
— Түмүккэ, Иван Иванович, эйигин суоппардар күннэринэн эҕэрдэлээн туран, көнө суолу, чэпчэки айаны, үчүгэй тыастаах мотуору, эйигин истэр күүстээх тимир аты баҕарабын. Доруобуйаны, ситиҺиини, дьолу-соргуну!
Кэпсэттэ Сергей Голиков
Районная газета «Хотугу Кыым»