Бүгүн Амма дьоно-сэргэтэ бириэмэни төттөрү эргитэн, сэбиэскэй кэмнэригэр төннөн ыллылар. Биллэр урбаанньыт, уопсастыбанньыт Наталия Шишигина уонна «Арассыыйа ийэлэрэ» уопсастыбаннай түмсүү (сал. Архипова О.И.) “Ретро музей СССР” диэн түмэл арыйан бар дьону олус диэн үөртүлэр, дууһаларын долгуттулар.
Урукку «Знахарь» диэн бэрт тупсаҕай тутуулаах дьиэ билигин аны «»Ретро музей СССР» диэн буолла. Бүгүн манна үгүс киһи мустан үөрүүлээх, бэлиэ тэрээһин ыытылынна.
“Бу түмэли арыйар баҕа санаа өссө былырыын Санкт Петербург куоракка сылдьан киирбитэ. Онно ырыынакка сылдьан урукку кэминээҕи маллары, бэл мэтээллэри кытта атыылыы туралларын көрөн хайдах эрэ сүрэхпэр курус санаа үөскээбитэ. Бу мэтээллэр ким эрэ үлэ бөҕөтүн үлэлээн ылбыт мэтээллэрэ, олус диэн харыстаан, үөрэ-көтө атыыласпыт маллара билигин мээнэ атыыга тураллара, ыһылла сыталлара хайдах эрэ көрүөххэ наһаа курус этэ уонна «урукку кэмнээҕи маллар биһиэхэ эмиэ бааллар дии, олору мунньан түмэл оҥорбут киһи» диэн санаа үүйэ-хаайа тутан ол түүн утуйбатаҕым. Бу санаабын бииргэ сылдьар “Арассыыйа ийэлэрэ” түмсүү Амматааҕы салаатын салайааччыта Оксана Ивановна Архиповаҕа эппиппэр олох үөрүүнэн ылыммыта, дьиэн-уотун да баар диэн этэн, өйөөбүтэ, күүс-көмө буоларга бэлэмин эппитэ. Дьэ онон түмэлбэр бастакы экспонаппын, ымсыыра көрбүт проигрывательбын атыылаһан, Аммаҕа кэлбиппит. Дьэ ол курдук сэтинньи ыйтан саҕалаан, ыҥырыы, биллэрии ыытан кыралаан түмэл экпонаттарын мунньан барбыппыт. Интернетинэн, ретро бөлөххө тахсар биллэриилэринэн, интэриэһинэй диэбит маллары суруттаран ылбытым. Манна миэхэ өссө олус улахан көмөнү бэйэм уолаттарым оҥордулар. Тугу наадыйарбын барытын булан аҕалан, Санкт Петербург куоракка олорор уолум онтон олорон ыытан, бэйэм аймахтарым эмиэ көмө буоллулар. Кинилэр көмөлөрүнэн 55 сыл аннараа өртүнээҕи дьыбаан, урукку иһит уурар ыскааптар баар буоллулар. Онтон түмэл буолуохтаах, хас да сыл сабыллан турбут урукку аптекам дьиэтин сууйан-сотон, өрөмүөннээн үлэҕэ киллэрэрбитигэр бэйэм дьүөгэлэрим олус диэн өйөөтүлэр. Ол курдук Бөтүҥтэн «Талаана» түмсүү кэлэн олус диэн көмөлөстө. Онон бары күүс-көмө буолбут дьоммор, түмсүүлэрбэр, экспонаттарын биэрбит олохтоохторго улахан махталбын тириэрдэбин. Инникитин ититэр ситим холбонноҕуна, кыһыннары үлэлиир буолуохпут. Быйыл ол кыаллыбата. ”, — диэн этэр түмэл тэрийээччитэ Наталия Шишигина.
Дьэ кырдьык да бачча элбэх, балай эмэ улахан иэннээх эмтиэкэ дьиэтэ тобус толору малларынан туолбутун киһи көрөн сөҕөр. Үөрүүлээх арыллыыны алгыс тылын анаан туран Александра Артемьева ыытта. Бэйэлэрин эҕэрдэ тылларын улуус баһылыгын бастакы солбуйааччы Василий Бураев, улуус дьокутааттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Колосов, В.В. Расторгуев аатынан история уонна кыраайы үөрэтэр түмэл сүрүн исписэлииһэ Вера Шилова, «Арассыыйа ийэлэрэ» уопсастыбаннай түмсүү Амма улууҺугар салаатын салайааччыта Оксана Архипова, “Автоледи” кулууп аатыттан Ольга Шишигина, урбаанньыттар ааттарыттан Людмила Куприянова, Наталья Ивановна эдьиийэ Сунтаартан Людмила Игнатьева тириэртилэр, бу түмэл улуус бары олохтоохторугар улахан бэлэх буоларын бэлиэтээтилэр. Бу күн өссө үгүс дьон түмэл фондатыгар бэйэлэрин бэлэхтэрин туттардылар. Аалай лиэнтэни быһыы кэнниттэн түмэлгэ киириэх иннинэ, далбардар урукку кэминээҕи муоданы көрдөрөн хаампыттара бэйэтэ туспа ураты иэйиини үөскэттэ.
“Мин олох бу түмэл аһылларын туһунан истэн баран хайаан да кэлэргэ быһаарынан айаннаан кэллим. Дьэ уонна дьааһыкпын хаһан, билигин сөп буолар, 80-с сылларга атыылаһыллыбыт, эдьиийим Венгрияттан дуу, Болгарияттан дуу аҕалбыт олус муодунай, ураты соҕус “мокрый асфальт” матырыйааллаах ветровканы булан ылан, ону кэтэн кэллим. Түмэли көрөн наһаа астынным. Олус элбэх экспонаттаах, барыта темаларынан араарыллыбыт. Кэнники кэлэн наҕыллык өссө көрүөм. Мин бэйэм эмиэ Сунтаартан төрүттээхпин. Онон эдьиийим Валентина Васильевна макраменан баайбыт халандаарын бэлэх аҕаллым. Ону дьэ ити оруобуна утуйар хоско ыйыан сөп эбит”, — диэн Сэргэ Бэстэн тиийэн кэлбит Мария Борохина санаатын үллэстэр.
Ити курдук хас биирдии кэлбит киһи олус долгуйан, астынан туран түмэли көрдө, хас биридимиэт аайы тохтоон “уой даа буу” диэн саҥа аллайда. Дьокуускайтан кэлэн сайылыы сылдьар, өр сыл үөрэх эйгэтигэр үлэлээбит Гаврил Чемезов урукку кирпииччэ чэйи көрөн “тыый бу билиҥҥэ диэри баар эбит дуу.
Дьэ маны тоһутан, кыһан аҕай биэрэрбит” диэн долгуйа үөрдэ. Маннык бары эмискэччи урукку дьоллоох кэмнэригэр тиийэн хаалан, баар да кыһалҕаны умнан, оҕо, эдэр саастарын эргиттилэр. Аны урукку музыкалар тыаһааннар, букатын да 70-с, 80-с сылларга сылдьар курдук буоллубут. Амматааҕы лиссиэй үөрэнээччитэ Өркөн Солдатов патефонун аҕалан тыаһатан, бэйэтэ урукку оскуола үөрэнээччилэрин көстүүмүн кэтэн кэлэн, өссө урукку хаһыаттары, сурунааллары бэлэх уунна. Маннык эдэр дьон урукку кэми ытыгылыыллара холобур эрэ буолуон сөп.
“Бу түмэл аһыллыыта уопсастыбаннай бырайыак буолар. Ол курдук энтузиаст, уопсастыбанньык Наталия Ивановна урукку кэми үйэтитиигэ түмэл тэрийэн, улууспутугар биир наһаа үчүгэй, улууспутугар кэлэр дьон, олохтоохтор кэлэн сылдьан көрөр сирэ баар буолла. Кэлэр сылга манна биһиги “Үлэ аргыстаах эдэр сааспыт” бырайыак былаҺаакката буолуо, оскуола оҕолоро кэлэн экскурсиялыахтара, тематическай уруоктара ыытыллыа, урукку дьон хайдах үлэлээн, үөрэнэн ааспыттарын билсиэхтэрэ, олоҕу хайдах туппуттарын көрүөхтэрэ. Онон түмэл сыала-соруга улахан. Манна тута ааны аһаат сэбиэскэй кэмҥэ киирэҕин. Ол курдук таҥас ыйыыр сир, онтон киһи уоскуйан олоро түһэр дьыбаана, кириһиэлитэ, салгыы саалаҕа элбэх кинигэлээх ыскаап, онтон дьиэ кэргэн мустан чээйдиир куукуната, утуйар хос, оонньуур сир… Маны дьүөрэлээн оҥорорбутугар бары наһаа астынан туран үлэлээтибит. Наталия Ивановнабыт туох эрэ наада буолла да, барытын булан-талан аҕалан иһэр, олус үлэһит киһи”, — диэн “Арассыыйа ийэлэрэ” уопсастыбаннай хамсааһын Амма улууһугар салаатын салайааччыта Оксана Архипова билиһиннэрэр.
Дьэ кырдьык киһи хас биирдии хоһунан, тиэмэлэринэн дьүөрэлэнэн оҥоһуллубут түмэли көрдөр көрө сылдьыах курдук. Бу түмэл уопсастыбанньык, бэйэтин тус үлэтин таһынан дьон-сэргэ үөрэ-көтө кэлэн көрдүн, дуоһуйууну ыллын, эдэр дьон элбэҕи биллин диэн санааттан баар буолбута – улахан ситиһии дии саныыбын. Үөрүүлээх арыллыы төһөлөөх дьон кэлэн ааспыт кэмнэрин санаабыта буолуой! Бу барыта Наталия Шишигина киирэн кэлбит иэйиитин, баҕа санаатын олоххо киллэрбитин түмүгэр буолла. Түмэл сарсыарда 11 чаастан киэһэ 17 чааска диэри үлэлиэҕэ, эбиэт кэмэ 13 — 14 чааска. Киирии билиэт улахан дьоҥҥо 150 солк, оҕолорго 100 солкуобай. Кэлиҥ, сылдьыҥ, сэргээҥ!