Ил Дархан Айсен Николаев Анал этиитин уһук хоту сытар Анаабыр национальнай долган-эбэҥки улууһун олохтоохторо сэҥээрэн иһиттилэр. Улуус баһылыга Иван Семенов бэйэтин санаатын маннык үллэһиннэ:
– Айсен Сергеевич Николаев Ил Түмэҥҥэ туһаайан анал этиитигэр, биһиги Анаабыр улууһун олохтоохторо биһирээн-өйөөн тураммыт, маннык хайысхалары бэлиэтиибит. Ол курдук, бу тыа сиригэр олорор нэһилиэнньэҕэ үлэ миэстэтин тэрийэр уонна дохуоттарын улаатыннарар дьайыылаах үлэлэри тэрийиэххэ, тыа хаһаайыстыбатынан субсидиялааһыны уларытыахха, Сахабыт сирин олохтоохторун бэйэбит тыа хаһаайыстыбатын ыраас бородууксуйатынан хааччыйарга диэннэри олус биһирии иһиттибит. Онон сибээстээн, Арктика олохтоохторун киин оройуоннартан итэҕэһэ суох, киһи доруобуйатыгар сөп түбэһэр хаачыстыбалаах аһынан-үөлүнэн, оҕуруот аһынан, тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатынан хааччыйарга диэтэ. Маныаха туох баар систиэмэ барыта төрдүттэн уларыйыахтаах диэн сыал-сорук туруорбутун, биһиги олохтоох бэйэни салайыныы тэриллиилэрэ туһааннаах министиэристибэлэри кытта кыттыһан биһиги үлэлэһэргэ бэлэммитин биллэрэбит.
Оттон анаабырдарга сыһыаннаах Үрүҥ Хайаҕа оптоволокно сибээһин кэмигэр тиэрдэргэ диэн этиммитин, үтүө дьаһал кэриэтэ ылынан, бу сыл бүтүүтэ Өлөөҥҥө тиийэн Сөбүлэҥҥэ илии баттаспыппыт. Айсен Сергеевич Николаев Анаабыр улууһугар оптоволокнону тиэрдиэхтээхпит диэн этиитин өссө былырыын Санкт-Петербурга буолбут Арктика форумугар этинэн турар. «Ростелеком» тэрилтэтэ, Өлөөн эбэҥки улууһа, «Анаабыр алмаастара» хампаанньа буоламмыт, бэйэбит хайысхабытынан үбүн-харчытын көрөн-истэн үлэбитин саҕалаатыбыт. Ол курдук Сааскылаахха 2022 сылга, Үрүҥ Хайаҕа 2023 сылга киириэхтээх. Оптоволокно биһиги улууска кэлэрэ кэтэһиилээх, үлэбитигэр-хамнаспытыгар улахан көмө буолуоҕа. Ол курдук, интернет нөҥүө үөрэхпит, үлэбит, олохпут-дьаһахпыт тэтимнээхтик быһаарылларынан, билиҥҥи сайдыылаах олохпут ирдэбилэ буолла. Ол эбэтэр, биһиги курдук уһук хоту сытар уустук суоллаах-иистээх, айаннаах улууска интернет нөҥүө үлэлиирбит табыгастааҕа биллэр суол. Онон, өрөспүүбүлүкэ салалтата бу хайысханы өйөөбүтүн биһириибит уонна өйүүбүт.
Хоту улуустарга тыын кыһалҕалаах боппуруоһунан буолбут, социальнай суолталаах бородууктанан хааччыйыы тиһигин уларытыахха наада диэн этиитин кытта сөбүлэһэбин, чахчыта уларыйар кэмэ кэллэ. Саха сириттэн биһиги соҕотох улуус буолабыт, боломуочуйаны бэйэбитигэр ылан чэпчэки сыаналаах бородууктанан дьоммутун хааччыйбыппыт иккис сылбыт буолбута. Биһиги манна этиилэрдээхпит, кыттыһар санаалардаахпыт. Бу Хотугу муустаах муоранан табаар сорох көрүҥүн аҕалыаҕыҥ диэн, тоҕо диэтэххэ манна болдьоҕо кыра эбит. Итини улахан кыһалҕата суох аҕалыахха сөп диэн толкуйдуубун. Маны анаабырдар оройуон таһымыгар дакаастаан турабыт. Билиҥҥи пандемия кэмигэр маныаха бэлэмнээхпитин көрдөрдүбүт уонна ыаллыы сытар атын улуустар нэһилиэктэригэр көмөлөһө олоробут. Арктика тыйыс усулуобуйатыгар хаһан баҕарар, ыксаллаах быһыы-майгы түгэннэрэ тахсааччылар. Онон, бу Үрүҥ Хайаҕа, ыаллыы сытар нэһилиэктэр таһаҕастарын учуоттаан туран, уунан таһаҕастарын аҕаларга анаан логистическай Атыы киинин тутуохтаахпыт диэн этиилээхпин. Аны Арктика улуустарыгар киһи олороругар табыгастаах усулуобуйаны тэрийиэхтээхпит диэн сирдэтэммит, биһиги анаабырдар хаарбах дьиэттэн көһөрүү бырагырааматыгар быйылгыттан үлэлээн эрэбит. Дьоммутугар толору хааччыллыылаах сылаас дьиэлэри тутуохтаахпыт диэн үлэлии-хамсыы сылдьабыт.
Бу кэлэр 2021 сылы Ил Дархаммыт Доруобуйа сылынан биллэрбитин, биллэн турар, уһук хоту сытар Анаабыр олохтоохторо толору өйүүбүт. Тоҕо диэтэххэ, биһиги сирбит кытаанах усулуобуйабытыгар доруобуйа харыстабылын тэрилтэтэ ыарахан балаһыанньаҕа олоробут. Онон, бу ылыллыбыт Арктика сайдыытын концепциятыгар олоҕуран, пандемиянан сибээстээн да буоллун, Россия таһымыгар доруобуйа харыстабылын бастакы сүһүөх үлэһиттэрин өйүүргэ күүспүтүн ууруохпут. Бу эйгэҕэ кэккэ ыарахаттары көрсөр улуус буоларбыт быһыытынан, бу этиини үөрэ-сэргии иһиттибит.
Гуннара БАЙГИЛЬДИНА
Источник: Ulus.media