Ил Дархан Айсен Николаев бүгүҥҥү Ил Түмэҥҥэ Анал туһаайыытыгар биир бастакынан тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар болҕомто күүһүрүөхтээҕин бэлиэтээтэ. Бу салааҕа 2023 сылга муҥутуур улахан үбүлээһин – 14 млрд. 200 мөл. солк. тыырылларын туһунан иһитиннэриитин тыа хаһаайыстыбатынан утумнаахтык дьарыктанар Амма улууһун олохтоохторо бэркэ биһирии иһиттилэр.
Оттон тыа хаһаайыстыбатын управлениетын салайааччы Ион Кононов маннык санаалаах:
— Ил Дархан Айсен Николаев быһаччы дьаһалынан сири оҥорууга, сиэмэ бурдукка, тиэхиньикэ атыылаһыыга, оҕуруот аһын олордууга, от атыылаһыыга уонна тиэйэн аҕалыыга субсидия көрүллэн, төһө даҕаны саппаас чаас, уматык ыараабыт кэмигэр тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорон таһаарааччылара улахан охсууну ылбатылар диэн бэлиэтиир наада. Сөптөөх өйөбүл судаарыстыба өттүттэн баар буолан тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанааччылар ахсааннара энчирээбэт, сылгы, сүөһү ахсаана аччаабат, эт-үүт бородууксуйа түспэт. Холобура, кэлэр сылтан үүтү 70 солк. тутар буоллулар. Быйыл 50 солк. туттара сылдьыбыттарыгар эбии өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 10 солк. үрдэтэллэр, ону таһынан тутааччы 10 солк. эбэр.
Сылгыны үөрдээн иитиигэ тэрээһиннээх хаһаайыстыбаларга биэҕэ бэриллэр 1,5 тыһ. солк. кээмэйдээх субсидия быйыл икки төгүл үрдэтиллэн, 3 тыһ. солк. буолбута. Кэлэр сыллааҕы бүддьүөккэ 132,5 мөл. солк. эбии булан, көмө харчыны 5-тии тыһ. оҥорорго Ил Дархан бырабыыталыстыбаҕа сорудах биэрбитэ. Көмө бу көрүҥэ биһиги улууспутугар ордук күүскэ дьайда диир оруннаах. Сыллата сылгы ахсаана Аммаҕа 3-5 бырыһыан эбиллэр, Бырабыыталыстыба тиэрдэр былаана туолар. Ол курдук, быйылгы сорудахпы 13 160 төбөнү толордубут. Ааспыт нэдиэлэҕэ соҕотох Соморсун нэһилиэгэр икки сылгы базата аһыллан инники үлэҕэ биир бигэ тирэх уурулунна.
Ынах сүөһү ахсаанын аччаппакка хаалларарга хаһаайыстыбалар интэриэстэрэ эмиэ эбилиннэ. Ыанар ынахха 35 000 солк. субсидияны 37 000 солк. диэри үрдэтии үүтү, үүттэн бородууксуйаны, ынах этин дэлэтиигэ эмиэ хамсааһыны таһаарыа.
Маны тэҥэ сиэмэ бурдугу дэлэтиигэ субсидия көрүллүбүтэ чуолаан Амма улууһугар сабыдыаллааҕа быйыл көһүннэ. Өйөбүлүнэн туһанан улууспут бааһыналарын баһыйар өттүлэригэр бэйэбит дойдубутугар үүнэн хараллыбыт бурдугу ыһаммыт, тастан атыылаһардааҕар улахан барыстанныбыт.
1990 – 2000 сыллар саҕаланыыларын кытта тэҥнээн көрдөххө, инчэҕэй тирбэҕэ быстыбатынан олорбут тыа хаһаайыстыбатын салаата кэнники кэмҥэ иккис тыын ылан төбөтүн өндөтөр аакка барда. Онуоха судаарыстыба өттүттэн өйөбүл баар буолбута улахан сабыдыаллааҕа саарбаҕа суох. Инникитин даҕаны өрөспүүбүлүкэ салалтатын өйөбүлэ баар буоллаҕына Сэбиэскэй кэмҥэ курдук бэйэбитин бэйэбит олохтоох, хаачыстыбалаах аһылыгынан толору хааччынар кыахтаныахпыт.