Мэҥэ Хаҥалас улууһугар икки агрокластер баарыттан Хара нэһилиэгин “Туйгун” агрокластер резиденнэрэ сүөһү иитиитинэн дьарыктанар буоллахтарына, Хаптаҕай нэһилиэгин агрокластера сайынын сир үлэтин салҕыыр. 2016 сылтан саҥа саҕалыыр пиэрмэрдэргэ бэриллэр граннары ылбыт эдэр дьон бааһыналарын үлэтин үгэнэ.
Тыырыллыбыт да сирдэрэ бэрт өҥ буордаах саҥа сир буолан, уолаттар үлэлэрэ олус таһаарыылаах. Халлаан харамныырыттан тутулуга суох буолар гына дьаһанан, уу ыстарар систиэмэлэри толору баһылаан самаан сайын устата тиһигин быспакка үлэлэтэллэр. Ол түмүгэр өлгөм үүнүүнү ылаллар. Былырыыҥҥы үүнүүлэрэ элбэх буолан, бэрт эрэйинэн барытын батарбыттар. Отуттарыттан тахсыбыт, сырыыны-айаны кыайар уоланнар илининэн-арҕаанан, хотунан-соҕуруунан сылдьаннар атыылыыллар. Былырыыҥҥы үүнүүлэрэ 100-тэн тахса туонна хаппыыста уонна 40-ча туонна хортуоппуй буолбут. Сүбүөкүлэни эмиэ кыралаан ыһаллар эбит эрээри, быйыл ыспатахтар. Бу туһунан Эбэй бааһынаҕа тыа хаһаайыстыбатын управлениетын салалтата бэс ыйын бастакы аҥарыгар сылдьарыгар бас-көс киһилэрэ Иван Зыков кэпсээтэ.
– Бааһынабыт уопсай иэнэ 24 гаа, – диир Иван Прокопьевич. – Үһүө буолан – мин, быраатым Игнат Прокопьевич уонна хаптаҕайдар күтүөппүт, Павловскайтан төрүттээх Николай Николаевич Попов кыттыһан биир хаһаайыстыба курдук хара тэриллиэхпититтэн үлэлээн кэллибит. Быйыл биир бааһынаны эбии киллэрдибит. Кыалларын тухары, кыра-кыралаан ыһыыбытын кэҥэтэн иһиэхпит этэ. Хортуоппуйу Саха сиригэр таһаарыллыбыт суорду кыралаан уонна сүрүннээн Розара суорду олордобут. Хаппыыста Слава СБ-3 суордун ордорон олордон кэллибит. Тоҕо диэтэххэ, дьон ити суорду аһытыыга, тууһааһыҥҥа да, салааттыырга да, торуойга да барсар, уһун хараллыыны тулуйар диэн сөбүлээн атыылаһар. Сымнаҕас соҕус буолан, таһыыга сэрэхтээх, ол иһин, ити өрүтүн сөбүлээбэт дьон олордубаттар. Оттон, амтана бэйэтин киэнэ буоллаҕа!
Биисинэс-бырайыактарын 3 хаһаайыстыбанан көмүскээн граннарын ылан баран, ол үптэригэр дьоппуон толору “сэбилэниилээх” минитыраахтарын, таһаҕас таһар “Тойота Дюна” орто уйуктаах массыынатын, “МТЗ” тыраахтары уонна уу ыстарар тэриллэри ылан, бииргэ тутуһан үлэлээн барбыттар.
Ардахтатан спринклердэринэн эргийэ туран ыстарар тэриллэри биир бааһынаҕа 15-тэн 20-ҕэ тиийэ туруораллар. Биир мотуор уутун ыгар. Сөптөөхтүк ыстардахтарына, кырааннарын уларытан, атын бааһыналарга көһөрөн иһэллэр. Быйыл “Экопласт” хампаанньа турбаларын уонна Германия оҥоһуута “Вило” электромотуору атыыласпыттар. Кытай оҥоһуулаах өссө биир систиэмэни эмиэ атыылаһар санаалаахтарын Иван этэр. Мотуордарын, носуостарын, сылаангаларын, кырааннарын, атын тэриллэрин барытын сыаналарынан, хаачыстыбаларынан көрөн онтон-мантан атыылаһан хомуйа, таҥа үөрэммиттэр.
– Электроуотунан үлэлиирбит табылыннаҕына, быйыл аҥардас ону эрэ туһаныахпыт этэ. Кунуопка эрэ баттыыр үчүгэй буоллаҕа, сэлээркэ бөҕөтүн сайын аайы үрдэриэх кэриэтэ. Үбү-харчыны кэмчилээһин син тахсыах этэ, – диир кэпсээннээх Иван Зыков. – Ууну хортуоппуйга сайын устата түөртэ-биэстэ кутуллар. Оттон хаппыыстаҕа күн өрүү-өрүү кутабыт. Хаппыыста балачча элбэх көрүүнү-истиини эрэйэр үнээйи эбит. Бастаан саҕалыырбытыгар билбэт буоллахпыт. Үөннүрүөн сөп, хара атахтанар, битэмиинэ, уута тиийбэт буолар, тымныырҕатар, итииргиир, салгылатыыга наадыйар. Сороҕор, төттөрүтүн кыратык аччыктатаҕын. Быкпыт арассадаалары ыам ыйын 1-5 күннэригэр олордобут уонна бэс ыйын 10 күнүттэн бааһынаҕа таһаарабыт. 100-чэ тыһыынча устууканы бэлэмнээбиппит. Хортуоппуйу 100-чэ куулу олортубут.
Элбэҕи тиэйиигэ улахан массыыналаах дьону кэпсэтэллэр. Амма, Чурапчы, Таатта улуустарынан сылдьан атыылыыллар. Былырыын Алдан куоракка тиийэн ырыынакка атыылаабыттар. Атын омуктар атыыһыттара кэлэ-кэлэ: “Хаһан барар былааннааххытый?” – диэн үтүрүйэр аҥардаах ыйыталаһыы бөҕөтө буолбуттарын Иван Зыков кэпсиир. Онуоха: “Бородууксуйабытын барытын атыылаатахпына эрэ барыахпыт”, – диэн өсөһөн туран, барытын батаран кэлбиттэр. Алдан олохтоохторо хаппыысталарын амсайан, астаан көрөн баран, сэргээн, иккиһин-үсүһүн кэлэн атыылаһааччылар баар буолбуттар. Дьокуускайга атыылыыр уустуктардааҕын үүнээйиһит этэр. Олохтоохтор атыыһыттар ыксаан сыаналарын түһэрэллэрин кэтэһэ сылдьаллар эбит. Ыксаабыт өртө, кырдьык, бородууксуйабытын батарыахха эрэ диэн, сыаналарын дэлби түһэрэн кэбиһэллэрин Иван кэпсиир. Хаппыысталарын ыһаары бааһыналарын таҥастыы сылдьаллара.
– Батарыы боппуруоһа сытыытык турар, – диэн санаатын этэр Иван Зыков. – Анал тутар тэрилтэлэр бааллара эбитэ буоллар, сүүһүнэн да гааны ыһыа этибит. Сөптөөх сыанаҕа туталлара эбитэ буоллар, атыылыы сүүрэкэлиэ суох этибит. Билиҥҥитэ этэҥҥэ батаран иһэр курдукпут эрээри, сыл аайы бэйэтэ туспа кыһалҕа буолар.
Иван уонна Игнат Зыковтар, компаньоннара Николай Попов сир үлэтин талбыттарын сирбэттэр: “Эдэр ыччаты тыа хаһаайыстыбатыгар үлэлээҥ, бэйэҕит астаах-үөллээх хаһаайыттар буолуҥ диэн ыҥырабыт. Тыа хаһаайыстыбатыгар үлэ баар, суох буолбатах. Баҕа эрэ наада. Билигин судаарыстыбаттан, өрөспүүбүлүкэбититтэн бу эйгэҕэ үлэлиэн баҕалаахтарга араас көмө көрүллэр. Өйөбүл баар. Олору таба туһанан үлэлиэххэ эрэ наада. Сиргэ субсидия улуустан сылын аайы көрүллэр. Биисинэс-былаан оҥостон, бэйэҥ кыаҕыҥ иһинэн үпкэ-харчыга тиксэн, үлэлиэххэ сөп бөҕө буоллаҕа”. Кинилэргэ тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр: “Аны, салгыы дьиэ кэргэн хаһаайыстыбаларын граныгар киирсиҥ”, – диэн этэллэрин кэпсээтэ Иван Зыков. 90-95 бырыһыан тиэхиньикэни атыылаһыыга көрүллэр субсидияҕа эмиэ тиксиэхтэрин баҕараллар.
“Сайдыы” диэн кэскиллээх аат тула түмсэннэр, саха үс эр бэрдэ өҥ буордаах Хаптаҕай сиригэр итинник үлэлии-хамсыы сылдьаллар.
Автор Аркадий ИННОКЕНТЬЕВ.
Источник: Ulus.media