«Бүтэһигин сүүрэбин»

— Анатолий Иннокентьевич, ойор-тэбэр оҕо сааһын туһунан ахтан аас эрэ.
— Күн сирин Уус-Алдан улууһун Арыылааҕар 1959 сыллаахха көрбүтүм. Элбэх оҕолоох дьиэ кэргэн улахан уолларабын. Үөрэнэ сылдьан, оскуола уопсастыбаннай олоҕор актыыбынайдык кыттарым. Комсомольскай тэрилтэҕэ сэкирэтээрдээбитим.
— Массыына саахалланыытыгар хайдах быһыылаахтык түбэспиккитий?
— Биир күн оскуолаттан дьиэбэр кэлэн баран, тото-хана аһаатым уонна мас хайыта таҕыстым. Туох эрэ имнэммитин курдук өйбөр: «Дьонум өйдүү-саныы сылдьалларын курдук, элбэх маһы хайытыахха», — диэн санаа көтөн түспүтэ. Тохтоло суох хайыт да хайыт буолбутум.
1976 сыл. Сарсыҥҥытыгар, сэтинньи 4 күнүгэр Бороҕоҥҥо комсомольскай конференцияҕа киирбиппит. Мунньах кэнниттэн массыынаҕа диэри сырсыбыппыт. Эмиэ өйбөр «бүтэһигин сүүрэбин» диэн санаа кылам гынан ааста. Атахтарым, этэргэ дылы, түү мээчик курдук чэпчэкилэрэ. Сүүрүк уолаттары кыайаммын массыынаҕа бастакынан тиийбитим.
Айаннаан иһэн, оҕолор оҕолор курдук, ырыа-тойук, күлсүү-салсыы бөҕө буолбуппут. Онтон биирдэ сырдыкка-хараҥаҕа киирэн тахсыбыппыт. Массыынабыт даамбаттан халтарыйан түҥнэстэн хаалбыта. Онно тоноҕоспун эчэппитим, сиспин тоһуппутум. Ветстанция УАЗ массыыната түбэһэ кэлэн, Сыырдаах бөһүөлэгин балыыһатыгар илдьибитэ. Онтон «Суһал көмө» массыынатынан оройуон киинигэр Бороҕоҥҥо киллэрбиттэрэ. Сиспиттэн аллараа өттүм үлэлээбэт буолан хаалбыта. Киһи наһаа түргэнник мөлтүүрүн-ахсыырын онно билбитим. Аҕыйах хонугунан 62 кг ыйааһыннаах киһи быһа охсор аҥаарым эрэ хаалбыта. Отут киилэ эрэ буолбутум.

Эрдээхтик турууласпыта

— Ыарыыны кытары хайдах турууласпыккыный?
— Дьокуускайга Мухрян, Жу уонна Коновалов диэн эмчиттэр мин олоҕум туһугар турууласпыттара. Эпэрээссийэ оҥорбуттарын тулуйбатаҕым, клиническэй өлүүгэ киирэ сылдьыбыппын. Аҕабар эмчиттэр: «Уолуҥ өллө», — диэбиттэр. Тиллэн кэлбиппэр: «Тулуйбат эбиккин, салгыы эпэрээссийэлээбэппит», — диэн буолбута.
Ити күнтэн ылата сыҥалана-сыҥалана аһаан, дьарыктанан киирэн барбытым. Эмчиттэрим даҕаны санаалара көтөҕүллүбүтэ. Бэйэлэринэн ас таһаллара. Икки ыйынан иккистээн эпэрээссийэлээбиттэрэ. Бу сырыыга этэҥҥэ ааспыта. Үс-түөрт күн устата алдьархайдаах ыарыыга сыппытым. Атахтарбын хамсата сатыыбын, ибир да гынан көрбөттөрө. Салгыы Бороҕоммор эмтэммитим. «Хайаан да олох олоруохтаахпын» диэн бэйэбэр тылбын бэриммитим. Балыыһаҕа сытар дьон атахпын имитэллэрэ-хомуталлара. Быдан атын киһи буола түспүтүм. Күүспүнэн аһыы сатыырым, иҥим хаана кэйбитэ.

Ийэ ахтыыта

Күн күбэй ийэтэ Мария Михайловна (күн сириттэн үс сыллааҕыта күрэммитэ) Анатолий үбүлүөйүгэр мустубут дьон иннигэр уолун туһунан ахтыы оҥорбутугар үгүс киһи хараҕын уутун кыайан туттумматаҕа. Кини ити ахтыытын күн бүгүнүгэр диэри умнубаппын.
— Оҕом барахсан 3 сылы быһа суорҕаннаах тэллэххэ сыппыта. Ол да сытан дьаһайсан, миэхэ көмө буолара. Элбэх оҕо дьиэ үлэтин бэйэ-бэйэлэригэр сэлээннэһиилэрэ ханна барыай? Толя дьуһуурустуба олохтообута. Табаарыстара наһыылканан көтөҕөннөр киинэҕэ, кэнсиэргэ илдьэ бараллара. Сытан эрэ киинэ, кэнсиэр көрөрө.
Аҕата атах тардыстын диэн «Запорожец» массыына атыылаһан биэрбитэ. «Алдьаннаҕына бэйэҥ оҥостуон», — диэн мас-таас курдук эппитэ. Массыыната алдьаммытыгар оҕом эрэйдээх сыылла сылдьан өрөмүөннэннэ. Хайа ийэ сүрэҕэ итини тулуйуой? Оҕонньорбор: «Наһаа да кытаанах киһигин, оҕоҥ хайдах курдук эрэйдэнэ сылдьарын көрөҕүн уонна саатар тахсаҥҥын туга алдьаммытын ыйан биэрбэккин», — диибин. Киһим муннунан да, айаҕынан да тыыммат. Кэлин санаатахха, мындыр киһи сөптөөхтүк дьаһаммыт эбит. Уолбут кэлин массыыната туга алдьаммытын биэс тарба°ҕын курдук билэр буолбута.
Бииргэ үөрэммит уолаттара матасыыкылга олордоннор кустуу илдьэ бараллара. Сыылла сылдьан бултаан кус өлөрөн аҕалара.
Бэйдиҥэҕэ, Арыылаахха, Бороҕоҥҥо, Дьокуускайга дьиэ тутунна. Биһигини быдан куоһарда, — диэн кэпсээбитэ.

Таптал истиҥ иэйиитэ

— Анатолий Иннокентьевич, инбэлиит киһи олоҕун оҥосторго, ыал буоларга сорунара, тустаахха хорсун быһыы буоллаҕа…
— Бороҕоҥҥо балыыһаҕа сытан олоҕум аргыһын Дашаны көрсүбүтүм. Биир күн палаатабар киирэн кэлбитэ. Уруккуттан билсэр дьон курдук көрсүбүппүт. Ити күнтэн ылата таптал истиҥ иэйиитин билбит киһи сэргэхсийэ түспүтүм. Ый курдук кэми билбэккэ ааспытым. Дашам балыыһаттан тахсарыгар сүүспүттэн сырылаччы сыллаан ылбыта. Кинини наһаа да суохтаабытым. Уолаттар каталкаҕа анньаннар төлөпүөҥҥэ аҕалаллара. Дашалыын кэпсэтэн-ипсэтэн, олус чэпчиирим, санаам өрө көтөҕүллэрэ.
Балыыһаҕа сытан, кинини ититэр систиэмэни ньуосканан тоҥсуйан ыҥырарым. Тута мичээрдээбитинэн палаатабар киирэн кэлэрэ.
Даша балыыһаттан тахсан баран, нэдиэлэ буолан баран, миэхэ тиийэн кэлбитэ. Үөрүү-көтүү бөҕө буолбутум.

Түөспэр телеграмма сытара

— Ити кэнниттэн салгыы эми-тому батыстаҕын?
— Оннук. Сад-город курорка эмтэммитим. Манна систэрин эчэппит, бэйэм курдук дьон элбэхтэрэ. Кинилэртэн элбэххэ үөрэммитим. Балтараа ыйынан олорор буолбутум. Кэлээскэнэн сылдьар дьоҥҥо наһаа ымсыырарым.
Рационализатор аҕам бэлисипиэт көлүөһэлэринэн кэлээскэ оҥорон биэрбитэ. Ороҥҥо сытар олоҕум түмүктэммитэ. Быраатым Бааска күн ахсын сөтүөлэтэрэ. Бэлисипиэт педалыгар биэтилэ оҥорон, тэбэргэ үөрэппитэ. Дашалыын сибээспин быспатаҕым, суруйсарбыт.
Салгыы быраатым Бааска үөрэнэр сиригэр Одессаҕа сыл курдук эмтэммитим. Оптуобуска киирэргэ-тахсарга үөрэммитим. Убайым Николай Ананьевич арыаллаан илпитэ. Союзка үс-түөрт эрэ баар былчыҥнары хачайдаан уһугуннарар электростимуляторга эрчиллибитим. Доруобуйам быдан тупсан, төрөөбүт дойдубар эргиллэн кэлбитим.
Күһүнүгэр эмиэ салгыы эмтэнэ Одессаҕа көппүтүм. Онно еврей киһитэ профессор Кенц: «Минскэйгэ күүстээх уролог Вячеслав Мохорт диэн киһи баар, онно баран эмтэн», — диэн сүбэлээбитэ. Быраатым Василий онно илдьэн биэрбитэ. Манна икки ый устата доруобуйам туругун бэрэбиэркэлээбиттэрэ. Онтон дьэ эпэрээссийэлиир буолбуттара. Уустук эпэрээссийэни ааспытым. Суон оһоҕоспуттан ыланнар искусственнай хабах оҥорбуттара. Билигин итинник эпэрээссийэни оҥороллорун билбэппин. Эпэрээссийэм этэҥҥэ ааспыта. Сарсыарда уһуктан кэлбитим быраатым Одессаттан тиийэн кэлбит этэ. Үөрэ-көтө олороро. Түөспэр телеграмма сытара. Дашам эҕэрдэлээн ыыппыт этэ. Дьиҥэ, эпэрээссийэлэнэбин диэн, доҕорбун уйгуурдар санаам суоҕа. Быраатым миигин санаабын көтөҕөөрү, кистээн эппит эбит. Бу уустук кэммэр Баһылай миэхэ күүстээх өйөбүл буолбута.

Алаһа дьиэни тэринии

— Анатолий, Дашалыын билсэн бараҥҥыт хаһан алаһа дьиэ тэринэргэ быһаарыммыккытый?
— Одессаттан дойдубар кэлэн бараммын, ыал буоларга быһаарыныы ылыммытым. Даша Горнайга спортивнай оскуола°ҕа ох саанан ытыыга үөрэммитэ. Маастар нуорматын толороору Ленинградка күрэхтэһэ барбыта.
Ийэбинээн Сыырдаахха Даша дьонугар кэргэн кэпсэтэ тиийбиппит. Баттыктаах күтүөт тиийэн кэлбитигэр, аҕата саҥата-иҥэтэ суох биһигини көрсүбүтэ (кини курдук эчэйиилээх дьон кэлээскэнэн эрэ сылдьаллара баар суол. Оттон Анатолий баттыгынан хаамар буолбута эмиэ биир туһунан кыайыы, ситиһии. Авт.). Тустаахха, кырдьык ыарахан буоллаҕа. Убайа Дима өйөөбүтэ. Икки өттүттэн 60-нуу киһилээх сыбаайба оҥоробут диэн буолбута. Били 120 киһилээх уруубут күнэ чугаһаабытыгар, ыҥырыылаах ыалдьыппыт 420 киһиэхэ тиийбитэ.
Уруу ыҥырыытыгар Дашалыын сөбүлүүр сибэккибитин ромашканы, хомуһу уонна ох сааны киллэртэрбиппит. Хомуһу тоҕо киллэртэрбиппин ааҕааччыларга быһааран биэриим. Балыыһаҕа сытан эрэммин хомуска оонньуурга үөрэммитим уонна кини алыптаах тыаһа чахчы киһини эмтиирин итэҕэйбитим.
Даша Бэйдиҥэҕэ кулуупка дириэктэринэн үлэлии киирбитэ. Мин дьиэҕэ олорон эрэ ас астыырым. Түүлээҕи тигэргэ үөрэммитим. Биир кыһын устата 200 бэргэһэни тикпитим. Дая уонна Настя диэн кыыс оҕолордоохпут.
— Эн курдук олоххо актыыбынай позициялаах киһи дьиэҕэ уһуннук тэһийэн-тулуйан олорботох буолуохтааххын?
— Оннук. Биир кыһын эрэ нэһиилэ дьиэҕэ олорбутум. Ол кэнниттэн улууска инбэлииттэр уопсастыбаларын тэрийсибитим. Бэйдиҥэҕэ «Дьулуур» диэн инбэлииттэр уонна кырдьаҕастар тэрилтэлэрин салайан үлэлэппитим. Музей дьиэтин туттарбытым. Дьокуускайтан инбэлииттэргэ уонна кырдьаҕастарга куурусса уонна сиэмэ хортуоппуй таһааран түҥэппитим.
Санаам төрөөбүт дойдубар Арыылаахха эргиллэ турара. Ол иһин онно дьиэ туттубуппут уонна 1991 сыллаахха көһөн тиийбиппит. Туох эмэ үйэлээҕи, үтүөнү оҥордорбун диэн бигэ санаалаах этим.
— 2003 сыллаахха олоххо иккис ыар охсуугун ылбытыҥ…
— Ити сыл олоҕум аргыһа Даша күн сириттэн күрэммитэ. Олохпор улахан охсууну ылбытым. Наһаа муунту буолбутум. Мин курдук киһи уһуннук кыайан соҕотоҕун олорбот. 2006 сыллаахха Саргылаана Петровна диэн медсиэстэрэни кэргэн ылбытым. Билигин эйэ-дэмнээхтик ыал буолан олоробут. Киниэхэ махталым муҥура суох.

Оҕону иитиигэ холобурдар

Анатолий олоҕун аргыһа Саргылана Петровна бу курдук кэпсээтэ.
— Икки өттүттэн кыһалҕалаах дьон холбоһон, ыал буолбуппут. Мин 3 уол оҕолоох огдообо хаалбытым. Уолаттар алын сүһүөх кылаастарга үөрэнэллэрэ. Соҕотох дьахтар уолаттары иитэрэ уустуктардаах. Толя олус үчүгэй аҕа. Уолаттарым тута паапа диэбиттэрэ. Ол даҕаны кини амарах аҕа буоларын туоһулуур. Оҕолору наһаа мындырдык иитэр-такайар. Уолаттарбын техникаҕа сыһыарда. Массыынаны, тыраахтары иҥнибэккэ өрөмүөннүүллэр, ыытыллар. Аҕалара булка-алка уһуйбутун туһунан этэ да барыллыбат. Сайын ахсын оттууллар-мастыыллар. Тутуу биригээдэтигэр үлэлииллэр. Үһүөн үрдүк үөрэхтээхтэр. Икки уолум ыал буоллулар, оҕолоннулар. Аҕаларын көмөтүнэн тугу барытын сатыыр буоллулар. Мин бэйэм итинник ииппэтим чуолкай. Икки түгэни кэпсиэхпин баҕарабын.

Бастакы түгэн. Биирдэ орто уолбут Сэмэнчик: «Паапа, массыынаны гаражтан таһаарабын дуо?» — диэтэ. Онуоха мин: «Паапаҥ бэйэтэ таһаарыа», — диэн бобустум. Толя: «Суох-суох, Сэмэнчик бэйэтэ таһаардыҥ», — диэт, сапсыйан кэбистэ. Кини сапсыйда да мин тугу да саҥарааччым суох. Ол аата мэһэйдэһимэ диэн бэлиэ (күлэр). Массыынаны гараж ааныгар саайыа эҥин диэн уолбар олох эрэммэппин. Онон таһырдьа эккирэтэн таҕыстым. Уолум массыынатын таһааран иһэн бамперын тоҕо анньан кэбистэ. Кыра уол сүүрэн кэлэн, «паапабытыгар хайдах этэбит» диэн куттаныы бөҕө. Сэмэнчик дьиэтигэр куһаҕан баҕайы сирэйдээх киирэн: «Паапа, массыынаны алдьатан кэбистим», — диэтэ. Толя: «Бампера дуо, ничего, оҥоһуллуоҕа, хаһан эрэ гаражтан киллэрэ-таһаара үөрэниэхтээххин», — диэн холку баҕайытык хоруйдаата. Кыһаллыбата. Сэмэнчик олох сирэйэ сырдыы түстэ. Наһаа үөрдэ. Анатолий уолга техникаҕа сыстарыгар психологическай мэһэй буолуо диэн мөхпөтөх эбит.
Иккис түгэн. Сэмэнчик 11 кылааска үөрэнэ сылдьан, Сыырдаах бөһүөлэгэр ыытыллыбыт «Сааскылаана Куо» диэн кэрэ кыргыттар күрэхтэһиилэригэр көҥүллэтэн, табаарыстарын кытта барда. Мин ыытыахпын баҕарбатаҕым. Онно аҕабыт эмиэ сапсыйан кэбиспитэ. Уопсастыбаҕа сылдьа үөрэннин диэн итинник дьаһайбыт.
Киэһэ уолбут дьиэтигэр кэлбэтэ. Кэтэһэ сатаан баран, утуйан хааллыбыт. Сарсыарда туран, уолум ороно эмиэ кураанах. Долгуйуу бөҕө буоллубут. Табаарыстарыгар төлөпүөннээбиппит, бары дьиэлэригэр бааллар. «Сеня доҕоругар хоно барбыта», — диэн буолла. Кыра уол Мирослав аҕатыгар: «Сэмэнчик түүн дьиэтигэр кэлэ сылдьыбыта, холуочук этэ», — диэбит. Миэхэ эппэтэх. Куттанан табаарыһыгар хоно барбыт эбит.
Толям: «Петровна Тулунаҕа балыктыы барар буоллубут. Өйүөтэ бэлэмнээ», — диэтэ. Мин настарыанньам суох буолан, ханна да барар баҕам суоҕа. Быраата кэргэнин кытта массыынанан тиийэн кэллилэр. Хайыахпыный, барсар буоллум. Ити кэмҥэ уолбут сирэйэ-хараҕа буорайан, тиийэн кэллэ. Кинини көрөммүн, барымаары гынным. Анатолий: «Сэмэнчик, киирэн утуй, киэһэ кэллэхпитинэ быһаарсыахпыт», — диэтэ.
Кини миигин аралдьыта, сайҕыы балыктата илпит эбит. Киэһэ айылҕаҕа сынньанан, астынан, арыгы туһунан умнан, кыыһырбыт уоҕум уҕараан дьиэбитигэр тиийэн кэлбиппит. Кэлэн иһэн: «Уолгар испиккин диэн тугу да саҥарбаккын, бэйэм бириэмэтин көрөн кэпсэтиэҕим», — диэтэ. Икки күн ааста. Уоллуун кэпсэтии суох, уу чуумпу. Дьиэбит иһэ кэри-куру буолла. Үһүс күн кыра уол: «Сэмэнчиктиин түргэнник кэпсэтэ охсор үһүгүт, иэдэйбит үһү», — диэтэ. Төбөтө толкуйдаатын диэн итинник психологическай дьайыы оҥорбут.
Толя: «Бу киэһэ кэпсэтэбит, эн оҕолор саамай таптыыр тортарын астаа», — диэтэ. Өссө тортаахтар баҕастаахтар диэн бастаан аккаастанан көрдүм. Эмиэ сапсыйан кэбистэ. Онон тортарын астаатым.
Киэһэ миин истибит. Сэмэнчикпит сүгүн аһаабата. Толя эмиэ тугу да саҥарбата. Онтон уруок ааҕыыта буолла. «Чэйдиэххэйиҥ, торта сиэххэ», — диэтэ. Уол нэһиилэ остуолга кэлэн олордо. Аҕалара булт туһунан кэпсэтиини саҕалаата. Күө-дьаа буоллулар. Сэмэнчикпит сирэйэ-хараҕа сырдыы түстэ. Торт бөҕөтүн мотуйдулар. Оннук кэпсэтэ олорон Толя: «Сэмэнчик, һыллыый, мин эйигиттэн олох итинниги кэтэспэтэҕим, эрэнэрим. Наһаа хомойдум, ыараханнык ылынным. Ону аһарынаары үс күн устата кэпсэппэтим. Аны арыгылаан көрдөрбөтүн буоллар», — диэтэ. Уолум хараҕын уута субурус гынна. Уйа-хайа суох ытаата. «Паапа, аны хаһан да арыгылыам суоҕа, тылбын биэрэбин», — диэтэ. Аны ити боппуруоска төннүбэппит диэн буолла. Сарсыарда быраата: «Сэмэнчик наһаа үчүгэйдик утуйдум, наһаа чэпчээтим диир. Сирэйэ кытта сырдаабыт. Мин арыгыны хаһан да иһиэм суоҕа. Паапабын хомотуохпун баҕарбаппын», — диэтэ.
Олох улаханнык саҥарбаппын. Орто уол 26-та, кыра уол 24-дэ. Биирдэ да арыгылаан көрдөрө иликтэр. Сэмэнчик табаарыстарыгар: «Үрүүмкэни көрдүм эрэ, аҕам хомойбут хараҕа көстөн кэлэр» диир үһү. Оҕону иитиигэ Анатолий итинник холобурдара наһаа элбэх, — диэн сэһэргээбитэ.
Хайдах курдук мындыр быһыыланыыный. Бу икки түгэн оҕону иитиигэ үгүс аҕаҕа, ийэҕэ холобур буолуоҕар эрэнэбин. Онон хайаан да суруйуубар киллэрэргэ сананным.
— Анатолий Иннокентьевич, уол оҕону иитиигэ эбэн тугу этиэҥ этэй?
— Физкультура учуутала идэлээх кыра уол Мирослав аармыйаттан күһүн хойут сулууспалаан кэлбитэ. Онон үлэ буларга уустук этэ. Саҥа дьыл кэнниттэн уолбар: «Эргэ «Синтай» тыраахтары атыылаһан, оҥорон атыылыахха эрэ», — диэтим. Олох бүппүт тыраахтары көрөн, уолум сирэйэ куһаҕан баҕайы буолан хаалла. Фермер УАЗ массыынаҕа тиэйэммит аҕаллыбыт. Ол тыраахтарбытын 170 тыһ. солк. атыылаатыбыт. 100-тэн тахса тыһ. солк. саппаас атыыласпыппыт. Уолум санаата өрө көтөҕүллэ түстэ.
Үлэтэ суохтарга социальнай контрагынан харчы биэрбиттэрэ. Ол 205 тыһ. солк. үлэлииригэр аналлаах оборудование бөҕөтүн атыыласпыппыт. Онтон тирэх ылан, Мирослав билигин алтыс тыраахтарын таҥан оҥорон бүтэн эрэр.
Билигин оҕолорбор сылгы базатын тэрийэ сылдьабын. Кэлин кыра кыыспар Настяҕа уонна орто уолбар Сеняҕа дьиэ туттубут.

Кыыһын Дая кэпсээнэ

Анатолий кыыс оҕону иитиигэ олох атыннык сыһыаннаһар эбит. Ону улахан кыыһын Дая кэпсээниттэн билиэхпит.
— Аҕабыт биһигини наһаа атаахтатар. Улаатыахпытыгар диэри кыһыл оҕо курдук кулгаахпытыгар уу киириэ диэн кэннибитинэн сытыаран баттахпытын сууйара. Оттон ийэбит бойобуой буолан тааска умса баттыыра.
Мин үҥкүүһүт буоламмын «Полярная звезда» телекуонкурска кыттарым. Дьокуускайга бараары сылдьаммын аҕабар атаахтааммын: «Саҥа бэргэһэ кэтиэхпин баҕарабын», — диирим. Түүннэри бэргэһэ тигэн биэрэрэ. Билигин даҕаны кыра оҕолор курдук атаахтатар.
Кэпсээнтэн кэпсээн
— Анатолий Иннокентьевич, Одессаҕа арыаллаан илпит убайын туһунан туспа сэһэн баар диэбитиҥ дии.
— Кэпсээнтэн кэпсээн диэбит курдук, убайым Николай Ананьевич Одессаны сөбүлээн, онно хаалан хаалбыта. Собуокка үлэлээбитэ. Союз ыһыллыытыгар үлэтэ суох хаалан хаалбыт. Кэлин совхозка кэриэйдэргэ оҕуруот үлэтигэр илии-атах буолбут. Дойдутугар иккитэ кэлэ сылдьыбыта. 1996 сыллаахха бырааппынаан Кешалыын убайбытын көрдүү барбыппыт. Икки нэдиэлэ устата көрдөөбүппүт да булбатахпыт. Онон кураанах төннөн кэлбиппит. Кэлин паспорын сүтэрэн кэбиспит этэ.
1997 сыллаахха Саҥа дьыл буолуон биэс хонук иннинэ сурук тиийэн кэлбитэ. «Көхсүбэр быһаҕынан анньыллан балыыһаҕа сытабын, кэлэн ылыҥ», — диэбит. Убайын паспорын уларсаммыт, бырааппынаан Кешалыын иккистээн Одессаҕа көттүбүт. Телевизор ханаалларыгар барыларыгар биллэрии биэрбиппит. Балыыһаҕа тиийбиппит, 10-ча мүнүүтэ аннараа өттүгэр кэлэ сылдьыбыта, баҕар сотору эмиэ кэлиэ диэтилэр. Биһиги кэтэһэн олордубут. Борук-сорукка икки киһи иһэрин көрдүбүт. Биирдэстэрэ оруобуна убайбыт буолан биэрдэ. Үөрүү-көтүү бөҕө буоллубут. Одессаҕа 17 сыл устата олорбут киһибит олох нууччалыы эрэ саҥарар буолан хаалбыт. Гостиницаҕа киирэрбитигэр оруобуна 12 чаас буолбута. Кыл-мүччү шампанскайбытын аһан, 1998 сылы Одессаҕа көрсүбүппүт. Атын киһи паспорынан айаннаан, тутулламмыт эҥин, остуоруйабыт элбэх этэ.

Сыллааҕы былааны балтараа ыйынан

— Кэлин «Туймаада-лизинг» хампаанньаҕа үлэлээбиккин билэбин. Итиннэ хас сыл үлэлээбиккиний?
— 2003 сыллаахха «Туймаада-лизинг» хампаанньа Уус-Алдан улууһунааҕы филиалыгар үлэлии киирбитим. Күһүҥҥү муҥхаҕа итиннэ үлэлиир дьылҕам быһаарыллыбыта. Муҥха устата быһаарын диэн буолбута.
Сарсыҥҥытыгар Бороҕоҥҥо баар маҕаһыыннарыгар тиийэ сырыттым. Туох баарын көрдүм-иһиттим. Былаан туолбатаҕа ырааппыт. Дьокуускайтан киирэммин, табаар атыылаһан таҕыстым. Саҥа хамаанда хомуннум. Сыллааҕы былааны балтараа ыйынан толорон кэбистибит. «Туймаада-лизинг» хампаанньаҕа уон сыл устата үлэлээбитим.
Билигин индивидуальнай предпринимательбин, «Синтай» тыраахтар саппаас чаастарын атыылыыбын.
Аҕыйах сыл аннараа дьылҕа хаан өссө үтэн-анньан көрө сылдьыбыттаах. Тааһым уҥуоҕун тоһутаммын икки ый устата сыппытым. Быраастар аны кыайан турбат диэбиттэр этэ. Дэлби сымыыт, дыраһааҥкы сиэммин уонна күүстээх санааны ылынаммын турбутум.

Үгүс тутууну ыыттарбыта

Анатолий Жирков ырыынакка киирэр ыһыллыы-тоҕуллуу, «үп-харчы суох» диэн өрүү тыллаһар сылларга олохтоох дьону түмэн, «Дьулуур» диэн хааччахтаммыт эппиэтинэстээх тэрилтэ тэриммитэ.
Төрөөбүт-үөскээбит Арыылааҕар оскуола дьиэтин тутуутун ситэттэрбитэ, АТС дьиэтин, көмөлтө оскуолатыгар хочуолунай туттарбытта, теплотрасса тартарбыта. Таҥар үлэтин барытын бэйэлэрэ толорбуттара.
Улуус дьаһалтатын баһылыга Афанасий Мигалкинтан спортивнай саала тутуутугар сөбүлэҥин ылаат, маһын кэрдиитин саҕалаппытынан барбыта. Саҕаланна да түмүктэниэхтээх диэн кини санаалааҕа. Өрөспүүбүлүкэ уонна улуус таһымнаах күрэхтэһиилэр ыытылланнар дойдутун дьоно бэркэ диэн сэргэхсийбиттэрэ.
Уот баран, Бороҕон сэлиэнньэтэ тоҥмутугар икки биригээдэни тэрийэн ыыппыта. Улуус киинигэр таһырдьа атыылыыр ырыынагы, Саха сирин бастакы спортивнай оонньуулара ыытыллыытыгар дьиэ туттарбыта, сынньалаҥ киинин киэргэтиини оҥотторбута. Ол кэнниттэн Арыылаахха киин хочуолунай, гараж туттарбыта.
Анатолий Жирков улуус Мунньаҕын депутатынан иккитэ талыллан үлэлээбитэ, дьонугар күүс-көмө буолбута.
Биһиги да кэммитигэр геройдар суох буолбатахтар, бааллар диэн этиэхпин баҕарабын. Анатолий Жирков курдук олоҕу хамсатар дьон кэнэҕэски көлүөнэҕэ, ыччаттарга ыйар сулус кэриэтэ буолаллар.

Людмила НОГОВИЦЫНА

Источник: sakha-pechat.ru

Ссылка к публикации: https://sakha-pechat.ru/chakhchy-kholobur-buolar-olokh/?_utl_t=wh