Сэргэ Бэскэ хортуоппуйу үүннэриинэн дьарыктанар эдэр фермер Александр Фомин бу күһүн онус хомуурун ылла. Олоҕу кытта тэҥҥэ хаамсар эдэр киһи бу салааҕа сонун ньымалары, саҥа технологиялары киллэрэн иһэр баҕалаах.
Амма Сэргэ Бэһигэр хортуоппуйу үүннэриинэн дьарыктанар фермер Александр Фомин бу күһүн онус хомуурун ылла. Маҥнай саҕалыырыгар бэйэтин күүһүнэн массыынатын атыылаан, 16 туонна сиэмэ хортуоппуйу атыылаһан, төрөппүттэрин, бырааттарын, чугас дьонун, аймахтарын, доҕотторун көмөлөрүнэн 7-8 га сиргэ хортуоппуйу ыспыта. Ол сылларга ордук биллэр фермер Григорий Эм сүбэтинэн арбуһу эмиэ олордубут.
Аҕата Константин Матвеевич сүөһү иитиитинэн дьарыктанар бааһынай хаһаайыстыба салайааччыта буолан, сир үлэтигэр улахан сыһыана, кыттыгаһа суох эрээри агроном үөрэхтээҕинэн, дьиэ кэргэнинэн бары тэҥҥэ ылсаннар үлэлээн барбыттара. Маныаха эппиэттиир тиэхиньикэтэ, тэриллэрэ суох буолан эргэ тыраахтарынан, икки быраҕыллыбыт тиэхиньикэни хомуйан, эргэ тэриллэри уларсан, олохтоох дьаһалтаттан 13 га сири ылан саҕалаабыт. Бастакы хомуурун ыларыгар атырдьах ыйын 10 күнүгэр хаһыҥ түспүт. Арбуһа үлүйбэтэҕэ, оттон хортуоппуйун хаһыҥҥа былдьатан олус кыһыылаах буолбута. Мантан да тэптэрэн, алҕастарын көннөрөн, салгыы үлэлээн барбыта.
Таатта Чычымаҕар үлэлии олорор фермер Данил Афанасьевы кытта билсибитэ, сүбэлэппитэ, сиэмэ хортуоппуйу ылбыта. Министиэристибэ үлэһиттэрэ үлэлиэн баҕалаах эдэр киһи баар эбит диэн Сэргэ Бэскэ тахса сылдьан көрбүттэрэ-истибиттэрэ. Сотору бэйэтин курдук саҕалаан эрэр Хатас уолун Леонид Чусовскойу көрсөн, сүбэлэһэн-амалаһан бу күҥҥэ диэри үлэлээн-хамсаан кэллилэр.
Уон сыл устата биир да саас, сайын, күһүн хатыламматах. Ол курдук айылҕа, дьыл кэмнэрэ биир тэҥ буолбаттар, араас сыллар барыта буолан ааспыттар, кыһалҕа да элбэх эбит. Хортуоппуйу бадараантан да хостообуттара, хаар анныгар да хаалларбыттара баар суол. Харайар сир да тиийбэт этэ. Быйылгы сыл кураан буолан уонна эрдэ хаһыҥнаан эмиэ ыарахан буолла. Ол да буоллар Фоминнар үлэни сааһылыырга үөрэммит буоланнар, хомууру бэлэм көрүстүлэр. Билигин хортуоппуйу 60 гектар сиргэ ыһаллар. 4 тыраахтар, биир улахан МТЗ, сир оҥорор, дискэлиир, хортуоппуй олордор, хомуйар тиэхиньикэ, булууктар, уу ыһар ситим барыта бааллар. Маны барытын кэмиттэн кэмигэр саҥардан иһэр наада. Холобур, уу ыстарар тэрилин төрдүһүн ылла. Хортуоппуйун Сэргэ Бэскэ баар бааһынатын таһынан куоракка үһүс сылын, быйыл 15 гектар сиргэ үүннэрдэ. Фермер киһи хортуоппуйун олордуутуттан саҕалаан туттарыыга, батарыыга тиийэ кэпсэтэн, атыылааһын механизмын былааннаан, сааһылаан, аттаран үлэлиэхтээх.
Былырыыҥҥыттан 500 туонна хортуоппуйу харайар толору аныгылыы тэриллээх тутууну ыыта сылдьар. Элбэх сүөһүлээх фермер аҕата министиэристибэ кормопроизводство программатынан сөптөөх тиэхиньикэни ылынан, быраҕыллыбыт 120 га бааһынаны үлэҕэ киллэрэн, сүөһү аһылыгын эбиэһи үүннэриигэ, сиилэһи, сенаһы бэлэмнээһиҥҥэ эмиэ улахан үлэ барда. Кэнники биэс сылга Александр бэйэтин дьиэ кэргэнинэн үлэлиир. Үүннэрии уонна харайыы өттүн бэйэтэ дьаһайар, кэргэнэ Анна Николаевна үп-харчы, батарыы боппуруостарын быһаарар.
Биир сүрүн салайар үлэһиттээхтэр. Хомуур кэмигэр кэпсэтиинэн 10-15 киһиэхэ тиийэ үлэлииллэр. Хаһаайыстыба салайааччыта буолуоҕуттан уопсастыбаннай үлэнэн эмиэ дьарыктанар. 2012 сыллаахха бааһынайдар уонна кэпэрэтииптэр хаһаайыстыбаларын өрөспүүбүлүкэтээҕи ассоциацияларын (АККОР) иһинэн эдэр фермердэр сүбэлэрин 35 сааһыгар диэри салайан кэллэ. Маны таһынан фермер улуус мунньаҕын депутата буолар. Сыл аайы улууска тыа хаһаайыстыбатын бэтэрээннэригэр, көмөҕө наадыйааччыларга, ону таһынан кыһалҕаҕа түбэспиттэргэ, холобур, улахан уу кэлбитигэр эмсэҕэлээбиттэргэ, быйыл «Кыһыл зонаҕа» үлэлии сылдьар медиктэргэ хортуоппуйунан көмө оҥордо.
«Тыа хаһаайыстыбатын научнай чинчийэр институтун ыстаарсай сотруднигынан үлэлии сылдьыбыт Ульяна Эверстова сиэмэ хортуоппуйга сүбэтэ-амата улахан көмө буолбута. Сиэмэ киһи курдук ыарытыйар, ыарыыны мунньунар, кэлэр төрүөҕэр охсор, эргэрэр, төрүөҕэ аҕыйыыр, тулуура мөлтүүр, ол иһин кэмиттэн кэмигэр эмтиир, саҥардан биэрэр наада. Минераллара, битэмиинэ толору, быһыыта-таһаата, көрүҥэ үчүгэй буоларыгар микроэлеменнэринэн аһатар наада. Доруобай оттоох, сэбирдэхтээх хортуоппуйтан доруобай хомуур кэлэр. Маҥнай «невскэй» суортан саҕалаабытым. 2011 сыллаахха «Хортуоппуйу үүннэрээччилэр сойуустарынан» анал институттаах Приморскай кыраайга бара сылдьан «розара» суорду аҕалбытым. Биһиги региоммутугар ити суорт киэҥник тарҕанна. Тас көрүҥүнэн да үчүгэй, өр кэмҥэ харалларынан да табыгастаах. Саха сиригэр хортуоппуйу үүннэриигэ, соҕуруу дойдуну кытта тэҥнээтэххэ, пестицидтэри, буортулаах препараттары, эми-тому, дьааты туттубаппыт. Инники өттүгэр өрөспүүбүлүкэҕэ анал лаборатория тэриллэн, бэйэбит сирбитигэр доруобай хортуоппуйу үүннэриигэ улахан үлэ барара буоллар диэн баҕалаахпын. Уруккулуу олорбокко сыллата саҥа технологиялары, интэриэһинэйи, сонуну киллэрэн иһэрбит олох ирдэбилэ буолла. Спутниковай программалары туһанан эрэбит, бааһынабытын датчиктарынан көрө олорон төһө иэннээх сиргэ, төһөнү үүннэрэрбитин ааҕарбытыгар – суоттуурбутугар, хайдах-туох үлэлиэхтээхпитигэр көмөлөһүннэриэхпит. Вегетацияны билэр программалары туһаныахпыт. Ол көмөтүнэн хортуоппуй үүнүүтэ хайдах баран иһэрин билэ олоруохха сөп. Космомониториҥҥа киирэн эрэбит. Бу сылга «Россельхозцентр» тэрилтэни кытта сир оҥоруутугар бактериальнай микрофлоры хамсатар ньымаларга ыкса үлэлэһиэхпит», – диэн санаатын үллэстэр Александр Фомин.
Эдэр фермери кытта кэпсэтиини «Амма олоҕо» хаһыат бүгүҥҥү нүөмэригэр сиһилии ааҕыҥ.
Ааптар: Алтана Артемьева
Подробнее: https://ulus.media/2021/01/28/amma-fermere-aleksandr-fomin-bu-k-n-onus-homuurun-ylla/