Новости
Аммаҕа күннээх Кавказ тутааччыта онус төгүлүн кэлэн үлэлиир
27 июля 2022

Аммаҕа Арменияттан төрүттээх Тбилиси олохтооҕо Мясник Галстян уон сайын устата суолу, тротуары, ханаабаны, уу ааһар сирин тутууга, ону тэҥэ дьиэ өрөмүөнүгэр элбэх үлэни ыытта. Кини маҥнай 2012 сыллаахха Миша Овеян салайааччылаах «МАСИС-96» чааһынай тутар тэрилтэ бэдэрээччит быһыытынан Аммаҕа кэлэн 3,5 км усталаах Партизанскай, Ленин, Киренскэй, Широких-Полянскай аатынан уулуссалар суолларын оҥорор 25 киһилээх биригээдэтигэр биригэдьииринэн кэлбитэ. Онтон саҕалаан кэлин бэйэтэ урбаанньыт буолан, сайын аайы Аммаҕа кэлэн үлэлиир.

– Мясник Московович, үтүө күнүнэн! Аммаҕа үлэҥ хайдах саҕаламмытай?

– Уон сыллааҕыта Аммаҕа маҥнай кэлэн суолу тутар биригээдэни салайбытым. Ылыммыт сорудахпытын 50 хонук устата оҥороммут рекорду олохтообуппут. Ити кэмтэн саҕалаан нэһилиэк баһылыга Василий Слепцову уонна улуус баһылыгын Александр Артемьевы тутууга солбуйааччы Михаил Артемьевы кытта элбэхтик алтыспытым. Үчүгэй үлэбит иһин тэрилтэбит уонна салалта наҕараадаларын туппуппут. Сотору бэйэм туспа барбытым, 2016 сылтан урбаанньыт буоламмын Амма киин уулуссаларын бетоннааһыҥҥа, тротуардарын, ханаабаларын оҥорууга, уу ааһар сирдэригэр бетон тутуулары ыытан, элбэх кыбартыыралаах таас дьиэлэри өрөмүөннээһиҥҥэ, вентиляциятын үлэҕэ киллэриигэ, балконнарын бүрүйүүгэ, онтон да атын бытархай үлэ көрүҥнэрин үйэлээх буоларын курдук толордум.

Ити тутууларым алдьаммакка, хайа барбакка тимир курдук туралларыттан, суолларым ыарахан кыамталаах массыыналары уйалларыттан үөрэбин. Билигин Албан аат болуоссатыгар дьон хаамар 1100 кв.м иэннээх сирин оҥоро сылдьабын.

– Бэйэҥ тускунан билиһиннэрэ түһүөҥ дуу?

– Мин Тбилисигэ олорор армяниммын. Сыл аайы кулун тутар ыйга Аммаҕа кэлэн үлэлиибин уонна алтынньыга дойдубар барабын. Кыһын сибиинньэ, ынах этин, балыгы ыыһыыбын, дьиэ кэргэмминэн дьарыктанабын. Идэбинэн иис бырамыысаланнаһын технологабын, Украинаҕа фабрикалаах этим. Чэпчэки сыаналаах Кытай таҥаһа атыыга тахсыаҕыттан ороскуота бэрдиттэн тэрилтэбин сабарга күһэллибитим. Юрист идэтигэр үөрэммитим да ситэрбэтэҕим. Кэлин таас тутуунан дьарыктанабын. Бэйэм дьон тэҥинэн олоробун. Биир кыбартыыралаахпын, ГАЗель массыыналаахпын. Дьон харчы өлөрдөхтөрүнэ дыбарыас тутталлар, дьиэ, массыына ылаллар. Оттон мин Аммаҕа өлөрбүт харчыбынан Арменияҕа төрөөбүт куораппар Спитакка бэйэм үппүнэн, бэйэм технологиябынан кыһыл тааһынан буор босхо 18 м үрдүктээх таҥара дьиэтин туппутум, кэлин куолакалын оҥорбутум.

Манна оҕону, дьону сүрэхтииллэр, ыал буолбуттар алгыс ылан бараллар, кыһалҕаҕа киирбиттэр көмө көрдөһөллөр. Биһиги таҥара уонна католическай итэҕэллээхпит. Кэргэним Стела дьахтар аймаҕы кэрэ оҥорорго идэтийбит исписэлиис. Уолум Давид Москубатааҕы экономическай институту бүтэрбитэ. Ийэм Аикануш 96 саастаах. Кини дьоҥҥо дьиэлэригэр ас таһар үлэлээх буолан күҥҥэ 15 км хаамар этэ. Онон уһун үйэлэнии биир кистэлэҥэ хамсаныы диэххэ сөп. Бэйэм 66 сааспар сылдьабын. Амма өрүһүн уутун испит киһи куруук кэлэ турар диэн биир олохтоох эппитэ. Ол курдук Аммаҕа саас аайы кэлэ турабын. Ким дьиэтигэр киирэҕин да, ол сокуонун булгуччу тутуһуохтааххын диэн өйдөбүллээхпин. Аммаҕа кэллим да кыраныыссаттан саҕалаан хайаан да сири-уоту алаадьынан аһатабын. Аан бастаан манна кэлбиппэр «Автодор» дириэктэрэ Александр Евсеев үлэбит таһаарыылаах буоллун диэн эбэни алаадьынан аһаппыта, онтон ыла ити үгэһи кэспэппин.

– Тааһынан тутуу төһө ыараханый?

– Асчыт тиэстэтин илиитигэр тутан көрөн билэрин курдук, тутааччы бетон суурадаһынын илиитигэр ылла да хаачыстыбатын билэр, быһаарар. Кумаҕы, щебени, сиэмэни, ууну булкуйдуҥ да бүттэ диэн булбатах. Бетонунан үлэ диэн сыалай наука. Хас биирдии киһи ылла да сатаабат дьыалата. Хаачыстыбалаах бетону оҥорорго наһаа элбэҕи билиэххэ, оҥоруутун, булкуйуутун сатыахха наада. Дьиэни тутууга лиэнтэ акылаата улахан таас дьиэни уйарын курдук оҥоһуллуохтаах. Суурадаһыҥҥа туох эрэ кыра да алҕаһы оҥордоххуна барыта табыллыбат. Ол иһин технологиянан түһүмэхтэри барытын булгуччу тутуһуохтааххын. Саха сирин ирбэт тоҥноох усулуобуйатыгар сөп түбэһэр технологиянан үлэлиибин. Нэһилиэк баһылыга Михаил Артемьев хаачыстыбалаах үлэни күүскэ ирдиир. Кини үлэбитин армировканы, бетон хаачыстыбатын, хайдах үлэлиирбитин хас эмэ төгүл бэрэбиэркэлиир, харчыны кээмэйдээн туттар, үлэ үчүгэйдик оҥоһуллуор диэри хамнаспытын төлөөбөт, бытархай да итэҕэс баар буоллаҕына үлэбитин туппат. Биир сыл Сэргэ Бэскэ хаарбах туруктаах балыыһаны өрөмүөннээбиппит – саас кылаабынай быраас дьиэ үчүгэй оҥоһуулааҕын эппитэ. Ити курдук Сэбиэскэй кэм ииппит киһитэ буоларым быһыытынан хас биирдии үлэм бэйэм дьиэбэр оҥорорум курдук хаачыстыбалаах буоларын ситиһэбин, этиллибит болдьох кэмҥэ туоларын сөбүлүүбүн. Мин биир уратыбынан үлэбэр кэлии дьону буолбакка наар олохтоох уолаттары үлэлэтэбин. Аны илиибин сиэппэр укта сылдьар, массыынаҕа хатааһылыыр салайааччы буолбатахпын, харым күүһүнэн дьоммун кытта тэҥҥэ үлэлиибин. Уолаттарым таһаарыылаахтык үлэлээтэхтэринэ арбуһунан, кэмпиэтинэн күндүлээн санааларын көтөҕөбүн.

– Олохтоох уолаттары таас тутууга сыһыарыахха сөп дуо?

– Аммаҕа куораттыыр суолу атын биригээдэ мөлтөх хаачыстыбалаахтык оҥорбутугар миигин бастакы сапыраапкаҕа диэри хаттаан көннөрөн биэрэрбэр көрдөспүттэрэ. Онуоха олохтоох уолаттары, устудьуоннары ыламмын бииргэ үлэлээбиппит. Уолаттарга куруук сөпкө тутар, оҥорор кистэлэҥмин барытын арыйабын, үөрэтэбин, үчүгэй хамнастаналлар, уопут да ылаллар. Билигин сорохторо Дьокуускайга бэйэлэрэ суол оҥоруутугар ситиһиилээхтик үлэлииллэр. Дьиҥэр, саха уолаттара күүстээх санааны ылынан, тааһынан тутууга ылсан аа-дьуо үлэлиэхтэрин сөп. Бетонунан үлэлиир олус ноҕоруускалаах, аны килиимэт тымныы. Бу эт-хаан күүстээх, ыарахан үлэтин эрэйэр үлэ. Биир бетон блок ыйааһына сороҕор 24 киилэҕэ тэҥнэһэр. Ону кытта күнү быһа «тустар» «айыка» дьыала. Манна үлэлии үөрэммэтэх киһи уһаабыта үс күн үлэлээн баран «чуурун» биэрэн кэбиһиэн сөп. Иккиһинэн, маннык үлэҕэ кыра хамнас төлөнөр, ол иһин үлэлииргэ баҕа суох буолааччы. Үсүһүнэн, сахалар таас тутууну көрө, билэ үөрэммэтэхтэрэ мэһэйдиир. Холобур, аулга олорор таджиктар, армяниннар, узбектар ыарахан үлэҕэ үөрэммит омуктар. Төрдүһүнэн, таас тутуу ымпыга-чымпыга элбэх, олус сыралаах үлэ. Холобур, маҥнай кирпииччэни сатаан сааһылаан ууруоххун наада, онтон табан сыбыахтааххын, салгыы сыбаҕын кичэйэн тэҥниэхтээххин, ити кэнниттэн аалан биэриэхтээххин. Онно холоотоххо, бэрэбинэни ууран истиҥ да дьиэ көҥдөйө судургутук бэлэм буола түһэрин курдук толкуй кыайар быһыылаах. Манна таас тутуу сайдарыгар матырыйаал барыта баар, арай ыйан-кэрдэн биэрэр исписэлиис наада. Аммаҕа биирдиилээн ыал таас дьиэни туттаран эрэллэрэ үөрдэр. Таас дьиэ үчүгэй акылааттаах, тутуулаах буоллаҕына өр турар.

– Баҕа санааҥ тугуй?

– Аммаҕа өр үлэлиир баҕалаахпын, син биир кэлэ туруом дии саныыбын. Ол тухары хаһан да бэйэбин түһэн биэриэм суоҕа. Биир сайын үрдүнэн-аннынан үлэлээн баран элэс гынан хаалар киһи буолбатахпын. Сыл аайы кэлэбин, ол иһин оҥорбут үлэм иһин эмиэ эппиэттиибин. Үлэбин ис сүрэхтэн хаачыстыбалаахтык, чуолкайдык, кыраһыабайдык уонна кэмигэр толоро сатыыбын. Олохтоох уолаттар Кавказ киһитэ кэлэн биһигини үөрэппитэ диэн махтанан этэллэрэ саамай үрдүкү наҕараада буолар. Амма мин иккис дойдум курдук буолла. Амма сылаас уутугар сөтүөлүүбүн, олохтоохтору кытта балыктыыбын, мантан олус астынабын, дуоһуйабын. Олохтоох салалта миигин итэҕэйэн үлэлэтэриттэн, нэһилиэнньэ мин үлэбин сыаналыылларыттан үөрэбин эрэ.

Источник