«Амма» потребительскай уопсастыба бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлэ, «Колос» хааччахтаммыт эппиэтинэстээх тэрилтэ дириэктэрэ Ариан Носов, Амматааҕы потребительскай уопсастыба Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Николай Ксенофонтов салалталарынан бэкээринэ урукку сыллар курдук нэһилиэнньэни килиэбинэн, буулачыканан, бурдук аһынан күн бүгүнүгэр диэри хааччыйар.
Килиэби астааһын бурдук тиэллэн кэлиэҕиттэн саҕалаан оһохтон буһан тахсыар диэри улахан ороскуоттаах буолар. Биир сырыыга 50-100 туонна бурдук Иркутскайтан, Новосибирскайтан богуонунан, салгыы массыынанан тиэллэн кэлэр, сорох түгэҥҥэ Аллараа Бэстээхтэн атыылаһаллар. Урукку кэмнэр курдук ойоҕостон көмө харчы көрүллүбэт буолан, тэрилтэ тугу үлэлээн, оҥорон таһаарбытынан бэйэтин кыаҕынан, күүһүнэн олорор. Ааспыт сыллартан идэлэригэр бэриниилээх дьон баар буоланнар, бэкээринэ урукку тэтимин ыһыктыбакка үлэлиир.
«РФ потребкооперациятыгар үтүө суобастаах үлэтин иһин», «СӨ потребкооперациятын туйгуна», «СӨ атыыга уонна эргиэҥҥэ сайдыытыгар үтүөлэрин иһин» бэлиэлэр хаһаайыннара, үлэ бэтэрээнэ, норуот хаһаайыстыбатын передовиктарын сүлүөтүн кыттыылааҕа, эҥкилэ суох өр сыллаах үлэтин иһин Кытайга путевкатынан наҕараадаламмыт Матрена Пестерева бэкээринэҕэ 47 сыл устата үлэлээбит биир чиэстээхтик ааттанар, ытыктанар киһинэн буолар. Кини 1973 сылтан бэкээринэҕэ биэкэр үөрэнээччитинэн үлэлии киирбитэ. Бу кэмҥэ сэбиэдиссэйинэн Людмила Дружинина, биэкэрдэринэн Тамара Николаева, Аграфена Поротова, Мария Басырова, суоппардарынан Сергей Синицын, Юрий Середа, техническэй үлэһиттэринэн Мария Сидорова, Наталья Чикальдина онтон да атыттар үлэлииллэрэ. Алта ыйынан разрядтаах килиэп астааччы буолбута. Ыйга 110 – 120 туонна килиэби астыыллара, түөрт симиэнэнэн үлэлииллэрэ. Ол кэмнэргэ бастакы, иккис суортаах маҥан, хара килиэп, 20-ттэн тахса буулачыка арааһа, бурдук ас, маны таһынан таас кэмпиэти оҥороллоро. Сотору Матрена Абрамовнаны Улан Удэтээҕи кооперативнай техникумҥа үөрэттэрэ ыытаннар, килиэп буһарааччы технолога идэтин ылбыта. Онон технологынан, онтон 1981-83 сылларга сэбиэдиссэй эппиэтинэстээх үлэтин толорбута. Биэкэрдэртэн күннэри — түүннэри сынньалаҥа суох килиэби буһарыы, мэхээнньиктэртэн оһохтор, тэриллэр алдьаммакка — кээһэммэккэ үлэлии тураллара, суоппардартан килиэп харгыһа суох нэһилиэктэр аайы тиэллэллэрэ тутулуктааҕа. Мэхээньик Вячеслав Топыло кыһамньылаах үлэһит буолан улахан алдьаныы тахсыбакка таһаарыылаахтык үлэлээбиттэрэ. Оччолорго сатабыллаах уонна ирдэбиллээх салайааччы Иван Петрович Корякин бэрэссэдээтэллээх райпо тэрилтэтэ өрүү инники кэккэҕэ сылдьара. Үчүгэй үлэлээх тэрилтэ аатыттан Матрена Абрамовна Дьокуускай куоракка ыытыллыбыт идэлээх сойуустар сийиэстэригэр райпо дэлэгээссийэтигэр киирсэн кыттыбыта биир дьоһун ситиһиитинэн буолбута. Амматааҕы бэкээринэҕэ өр сылларга Равиль, Мария Басыровтар, кинилэр оҕолоро Галина, Равиль, Роман, Владислав, Елена үлэлээбиттэринэн тэрилтэ киэн туттар. Матрена Абрамовна өр сылларга Лидия Аммосованы, Евдокия Никитинаны, Светлана Швецованы, Светлана Анисимованы. Галина Петрованы, Галина Швердинаны, Виктория Шушкованы, Светлана Толстоухованы, Татьяна Парфенованы, Мария Адушинованы, Отава Атласованы, Александра Семенованы, Мария Никифоровалыын онтон да атыттары кытта биир сүбэнэн үлэлээбиттэрэ. Матрена Абрамовна олоҕун аргыһа Николай Константинович Тарасов бу тэрилтэҕэ маҥнай харабылынан, хачыгаарынан, оттон 1989 сыллаахха сэбиэдиссэйинэн үлэлээбит сылыгар саҥа бэкээринэни туттарбыта. Өр сылларга бэкээринэҕэ үлэлээбит Матрена Абрамовна билигин даҕаны үлэлиэх баҕа санаата улаханын иһин, бочуоттаах сынньалаҥҥа олорон кэргэнигэр, оҕолоругар, сиэннэригэр көмө буолар.
Билигин 26 үлэһиттээх бэкээринэ сэбиэдиссэйинэн «РФ потребительскай кооперациятыгар үтүө суобастаах үлэтин иһин», «РФ потребительскай кооперациятын бэтэрээнэ» бочуоттаах бэлиэлэрдээх, атыы — эргиэн тэрилтэтигэр 38 сылын анаабыт Мария Никифорова 2015 сыллаахтан үлэлиир. Кини маҥнай 1982 сыллаахха райпоҕа киирээт, Амма 1N – дээх орто оскуолатын остолобуойугар буфетчицанан үлэлээн саҕалаабыта. Бу кэмҥэ тэрилтэ бэрэссэдээтэлэ Иван Петрович Корякин, кылаабынай буҕаалтыр Василий Анемподистович Нестеров этилэрэ. Эдэр кыыс сотору кооперативнай техникуму кэтэхтэн үөрэнэн товаровед идэтин, онтон 2002 сыллаахха Новосибирскайга Илин Сибирдээҕи потребкооперация кооперативнай университетын Дьокуускайдааҕы филиалыгар кэтэхтэн үөрэххэ киирэн товаровед эксперт идэтин ылбыта. Мария Прокопьевна салгыы атыылааччынан, товароведынан, Соморсун, Чакыр маҕаһыыннарыгар, улуус киинигэр «Үһүс», «Төрдүс», «Бэһис» маҕаһыыннарга сэбиэдиссэйинэн, остолобуой кулинарнай маҕаһыыныгар атыылааччынан үлэлээбитэ. Райпо СКЗПО диэн соҕотуопкалыыр киинигэр заготовителинэн үлэлииригэр куһу — хааһы, кууруссаны, чоппуусканы, сибиинньэни, сылгыны иитэннэр нэһилиэнньэҕэ атыылыыллара, сибиинньэ этин ыыһаан, халбаһыы оҥорон, килиэп астаан атыыга таһаараллара. Ааспыт сылларга бэкээринэҕэ сэбиэдиссэйдэринэн Александра Семенова, Матрена Пестерева, Надежда Уварова, Галина Иванова онтон да атыттар үлэлээбиттэрэ. Отучча сыл ыстаастаах Виктория Шушкова, буулачыка сыаҕар минньигэс астаах Вера Шаянова билигин даҕаны үлэ үөһүгэр сылдьаллар. Килиэп оҥорор сыахха 12 биэкэр, ол иһигэр уопуттаах астааччылар Анна Константинова, Юлия Константинова, Егор Егоров, эдэр биэкэрдэр Алексей Лобанов, Валерий Чириков, кондитерскай сыахха технолог Отава Атласова, асчыттар Дария Макарова, Клавдия Дьячковская түөрт симиэнэн түүннэри — күнүстэри өрөбүлэ суох үлэлииллэр. Маны таһынан экспедитор Аграфена Никифорова уонна хачыгаардар, техническэй үлэһиттэр бэкээринэ сылаас, ыраас буоларыгар үгүс сыраларын уураллар.
«Килиэби таһынан буулачыка 15, бурдук ас 38 көрүҥнэрин астаан таһаарабыт. Дьоҥҥо табыгастаах буоллун диэн 250, 300, 500, 800 грамнаах үрдүк суортаах, 300, 500 грамнаах бастакы суортаах уонна 500 грамнаах «хара» килиэби буһарабыт. Билигин сууккаҕа 1500 тахса килиэби астыыр буоллахпытына, сайыҥҥы ыйдарга ыалдьыт, отчут-масчыт, сир астааччы, оҕо аймах элбииринэн 2000-тан тахса килиэби, үс туоннаттан тахсалыы буулачыканы уонна бурдук аһы буһарабыт.
«Колос», «Колосок», «Үһүс», «Төрдүс», «Пятерка» диэн бэйэбит маҕаһыыннарбытыгар уонна улуус киинин чааһынай маҕаһыыннарыгар, Абаҕаҕа, Мээндигигэ, Бөтүҥҥэ, Сэргэ Бэскэ онтон да атын нэһилиэктэргэ ыытабыт. Ырыынак сыһыаннаһыыларынан тэрилтэбит бэйэтин кыаҕынан, өйөбүлүнэн баар кыһалҕалары аахсыбакка күннэри-түүннэри тигинэччи үлэлиибит, ол иһин килиэп, бурдук ас хас биирдии ыал остуолугар быстыбакка куруук баар. Инники өттүгэр бурдукпут тиэллэн кэлэр ороскуотугар көмө көрүллүөҕэ диэн эрэлбит улахан», — диэн этэр сэбиэдиссэй Мария Никифорова.
