Норуокка «Манчаары» диэн аатынан биллэр, Майатааҕы үүт кэмбинээтин үлэлэтэр кэпэрэтиип саҥа сылга саҥалыы былааннары ылынан үлэлии сылдьарын туһунан бырабылыанньа бэрэссэдээтэлэ Альберт Егоров кэпсиир.
Икки сыл устата кэпэрэтиип соҕотуопкаҕа боломуочуйата тохтоон, ону «Майатааҕы эт, үүт кэмбинээтэ» ХЭУо суһал салайыыга ылан үлэлэтэн баран, быйылгыттан “Манчаары” кэпэрэтиип боломуочуйатын бэйэтин илиитигэр тутан, үлэлээн эрэр. «Манчаары» аата уларыйан, тэрилтэ билигин «Майа» эт, үүт кэмбинээтэ тыа хаһаайыстыбатын оҥорон таһаарар кэпэрэтиибэ ааты ылыммыт. Паайдаахтар ахсааннара 90-тан тахса киһи. Саҥаттан саҥа суулаан-хаалаан үүтү астаан-үөллээн таһаарар тэриллэри ыланнар, кэмбинээт үрүҥ аһы оҥорууну сыыйа элбэтэн иһэр.
Тиһэх ылбыт тэриллэринэн 1,5 мөл. кэриҥэ солкуобайга лизининэн атыыласпыт билимиэн оҥорор «Тетрапак» тэриллэрэ буолар. Биир таһаарыытыгар 250 билимиэни бэлэмниир. Ол иннинээҕи араас тэриллэрэ элбэх. Барытын төлөһөн бүтэрбиттэр. 2020 сылга киирэн баран, 126 мөл. 332 тыһ. солкуобай суумаҕа 2,8 туонна үүтү туппуттар. Ол гынан, туппут үүттэрин кээмэйин 10-ча бырыһыаныгар туттарааччыларга иэстээхтэр.
‒ Аҕыйах ыйынан төлөһөн бүтэрэр инибит, ‒ диир Альберт Егоров. ‒ Ааспыт сылга былааннаах кээмэйи барытын ситистибит. Улууска сылга 2,5 тыһ. туонна үүт соҕотуопкаланар буоллаҕына, балтараатын биһиги соҕотуопкалыыбыт. 2020 сыл устата 2800 тыһ. туонна курдук үүтү туттубут. Үүтү бастакы суортааҕы 50-нуу, иккис суортааҕы 45-тии солкуобайга тутабыт.
Үүт да, эт да өттүгэр бородууксуйабыт көрүҥнэрин элбэтэн иһэбит. Тутар үүппүт аҥаарын «Хорообут» уонна «Чүүйэ» хаһаайыстыбалар биэрэллэр. «Хорообут» 400-кэ, «Чүүйэ» 80-ча туоннаны былырыын туттарбыттара. Чүүйэ хаһаайыстыбата үүтүн үксүн Табаҕаҕа Роман Герасимовка туттарар. Үүккэ ас 17 көрүҥүн оҥорон таһаарабыт: хааламмыт үүтү 2,5, 3,2 бырыһыан сыалааҕы, убаҕас сүөгэй (сливки) 25, 35, 42 сыалааҕын, кефир, йогурт, творог хастыы дө көрүҥнэрин (боростуой, клубникалаах, абрикостаах йогуртар), быырпаҕы, сүөгэй уутун (пахтааны), арыыны. Эриллибит үүппүтүттэн хаһаайыстыбалар ылааччылар. Эт бородууксуйа көрүҥэ элбэх. 30-чаны оҥоробут. Полуфабрикаттар, билимиэн арааһа, фарш, ыыһаммыт халбаһыылар уонна атын эт бородууксуйалар. Ааспыт сайын өссө сир аһын тутаммыт, сироп, муорус оҥорон күһүҥҥү дьаарбаҥкаҕа атыылаабыппыт. Үксүн, туонна курдугу «Дикоросы Якутии» кэпэрэтиипкэ туттардыбыт. Инникитин ууну кутууну да былаанныыбыт. Тэрилэ баар. Атыыбытын эмиэ кэҥэтэбит. Майаҕа «Төрүт ас» маҕаһыыммытыгар бородууксуйабытын тиһигин быспакка тиэрдэбит. Өссө иккини аһар былааннаахпыт. Сытар балыыһа таһыгар турар маҕаһыыны саҥардыахпыт, Дьоруой Попов аатынан уулуссаҕа сир ылбыппыт. Дьокуускайга икки сиргэ маҕаһыыннаахпыт. Биирэ «Крестьянскай» ырыынак таһыгар турар. Аллараа Бэстээххэ эмиэ аһыахтаахпыт. Бородууксуйаны Алдаҥҥа, Нерюнгригэ атыылыыбыт. Салгыы Саха сирин таһыгар таһаарыахпыт этэ».
Үүккэ субсидия 35 солкуобай буоллаҕына, бастакы суортаахха 15 уонна иккис суортаахха 10 солкуобайы кэпэрэтиип үүтү туттарааччыларга биэрэр, диэн кэпэрэтиип кылаабынай экэнэмииһэ Сардаана Оконешникова быһаарар. Бастакы суортааҕынан «Хорообут» уонна «Чүүйэ» хаһаайыстыбалар үүттэрэ бараллар.
Тохсунньу бастакы дэкээдэтигэр үүт кэмбинээтигэр кэлбиппитигэр, саамай эрдэлиир үлэһиттэрэ, харабыллыыр, сууйар-сотор да, астарын да астыыр, иккис сылын үлэлиир Людмила Слепцова көрсүбүт. Уоппускаҕа барбыт асчыт Мария Карпованы солбуйар. Гаас оһоххо күөс буһараллар эбит. Халадыынньык үлэлээн дыыгыныыр. Собуот маастара, үһүс сылын үлэлиир, Амматтан төрүттээх Ирина Артемьеваны солбуйан, Майа кыыһа, казах аҥаардаах Сауле Суттибаева сайыҥҥыттан сэбиэдиэссэйдиир. Приморскайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын академиятын бүтэрэн, универсал технолог идэтин ылбыт. Үүккэ, эккэ, үүнээйигэ, ол иһигэр, туораахтаахтарга, барытыгар технологтыыр кыахтаах. Кэлэктиипкэ 50-ча киһи баар. Ол иһигэр, нэһилиэктэргэ 3 үүт тутааччы. Быйыл Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын үөрэнэн бүтэрбит 5 ыччат үлэлии кэлбит. Нарыйа Захарова, Уйгулаана Брызгалова уопуттаах Айталина Герасимовалыын лаборанныыллар. Солбуйа сылдьан тутуллар үүт уонна оҥоһуллубут бородууксуйа хаачыстыбатын хонтуруоллууллар. Үүт туттарааччыларга да тиийэн боруоба ылыахтарын сөп. Эдэр кэргэнниилэр ‒ Михаил Дьяконов собуокка наладчигынан, Светлана Дьяконова технологынан үлэлииллэр. Андриан Слепцов эт сыаҕар технологтыыр. Кэмбинээти итиинэн хааччыйар дьонунан газооператордар ‒ Аграфена Маркова, Николай Бурнашев, Илья Готовцев буолаллар. Үүт аһы оҥорор тэриллэри оператордар ‒ Борислав Чечебутов, Станислав Бурнашев, Георгий Кириллин көрөн-истэн үлэлэтэллэр. Сыахха тэрилтэ бэтэрээнэ Мария Дудкина күн аҥаардаан үлэлэһэ сылдьар. 1986 сылтан райпоҕа үлэлээбит Васианна Птицына уонна 2008 сылтан кэпэрэтиипкэ Марианна Яковлева маҕаһыыҥҥа үлэлииллэр. Иккиэн түөлбэ салайааччылара. Интэриниэт ситимигэр маҕаһыыннарын төрүт аһын бэркэ рекламалыыр атыылааччылар. Кырдьаҕас суоппардара ‒ биэнсийэлээх Марк Захаров. Кылаабынай инженердэрэ ‒ уопуттаах үлэһит Ньургун Рожин. Иккис сылын үлэлиир Мичил Данилов кылаабынай мэхээньиктиир, үһүс сылын Прокопий Апросимов силиэсэрдиир. Кылаабынай буҕаалтыр Варвара Федорова, буҕаалтырдар Вероника Васильева уонна саҥа үлэһит Лена Колесова үлэлииллэр. Кэлэктиип орто сааһын салайааччы 30-ча сааһынан быһар. Орто хамнастара 30 уонна 40 тыһ. солкуобай икки ардынан. Кыһынын үлэлиир графиктара имигэс. 13 нэһилиэктэн үүтү тутар буоллахтарына, быйылгыттан Павловскайдааҕы үүт собуотун бэйэлэрэ үлэлэтэр буолбуттар. Оччоҕуна, 5 нэһилиэк эбиллэр. Онон, үүккэ былааннара 4 да тыһыынча туоннаҕа тиийэ үрдүөн сөп.
Собуот сайын үүт муҥутаан ыанар кэмигэр күҥҥэ 10-12 туонна үүтү туппут. Билигин ‒ нэдиэлэҕэ 4 туонна курдугу тутар. Эт өттүгэр Сардаана Оконешникова сиһилии сырдаппытынан, былырыын тыыннаах ыйааһынынан 52 туонна 261 киилэ ынах сүөһүнү, ол эбэтэр, этинэн, иһинэн-үөһүнэн 24 туонна 500 киилэни тутаннар, дьоҥҥо 9 мөл. 689 тыһ. солкуобайы төлөспүттэр. Убаһаны тыыннаах ыйааһынынан 9 туонна 991 киилэни, этинэн, иһинэн 7 туонна 123 киилэни тутаннар, 1 мөл. 47 тыһ. солкуобайы, улахан сылгыны тыыннааҕынан 3 туонна 850 киилэни, этинэн, иһинэн 2 туонна 25 киилэни тутаннар 648 тыһыынчаны туттарааччыларга төлөөбүттэр. Үрүҥ ас өттүгэр, 11 ый түмүгүнэн (ахсынньы түмүгэ таһаарылла илигэ) сыалаах үүттэн аһы (убаҕас уонна хойуу сүөгэйдэри, пастеризацияламмыт үүтү) 309, арыыны 543, творогы 11, аһытыылаах үүттэн аһы (быырпаҕы, йогурту, кефири, суораты) 250,5 туоннаны оҥорбуттар.
‒ Майаҕа ордук үүтү ылаллар, оттон куоракка ‒ кефири, творогы, ‒ диэн кэпсиир Альберт Захарович. ‒ Аһытыылаах үрүҥ ас да атыыга үчүгэйдик барар. От ыйын 1 күнүттэн үүт аска маркировка диэн киллэриллэр буолла. Мобильнай сыһыарыы нөҥүө үрүҥ ас ханна хаһан киминэн оҥоһуллубутун төлөпүөҥҥэ көрүөххэ сөп буолуоҕа. Биллэн турар, ити дьаһал биһиэхэ ‒ соҕотуопкаһыттарга эбии ороскуот. Анал тэриллэри ылыахха наада.
Күҥҥэ тымныыттан 700 киилэ эти киллэрэн астыылларын сыах салайааччыта, уонтан тахса сыл үлэлээбит Надежда Неустроева кэпсээтэ. Икки уол таһырдьа ититии турбата тоҥмутун ириэрэ сылдьаллара. Сыахха «уонча сылыгар чугаһаппыт» Эдуард Соловьев уонна Ирина Артемьева эт кырбаһа тураллара. «Аспыт арааһа уруккуга тэҥнээтэххэ элбээтэ, ‒ диир Надежда Неустроева. ‒ Араас кэтилиэттэри, фрикаделькалары, пельменнэри, мантылары, розочкалары, позалары оҥоробут. Убаһа этин кыһынын слайсердыыбыт (чап-чараас гына анал аппараакка быстараллар). Ыыһаммыт убаһа ойоҕоһун бэлэмниибит. Кууруссаттан эмиэ ыыһаммыт сотолору, кынаттары оҥоро сылдьыбыппыт. Халбаһылыыбыт». Сыах сэбиэдиссэйэ билимиэнниир тэриллэрэ «хаппырыыс соҕуһун», Алтай «Алейка» эрэ бурдуга барсарын этэр.
Үпкэ үлэлээбит исписэлиис буолан, Альберт Егоров инникитин оҥорон таһаарыыны элбэтии сүрүн сорук турарын ыйар. Мөккүөрдээх соҕус да буоллар, экэнэмиистэр ааҕыыларынан, Арассыыйаҕа биир чааска оҥорон таһаарыы таһыма биир киһиэхэ 28 дуоллар буолар. Ити ‒ ортоку статистикатааҕы көрдөрүү. Арассыыйа экэниэмикэтин өрө тардар сектор ‒ сир баайын ‒ ниэби, гааһы, алмааһы хостооһун эйгэтэ. Итиннэ дойду нэһилиэнньэтин 2,2 бырыһыана үлэлиир. Биллэн турар, дуолларынан таһаардахха, ити секторга оҥорон таһаарыы быдан үрдүк, аан дойду таһымыгар сылдьар. Оттон бырамыысаланнас атын эйгэлэригэр, астааһыҥҥа-үөллээһиҥҥэ быдан намыһах. Альберт Егоров Арассыыйа ортоку көрдөрүүтүгэр чугаһыахха наадатын туһунан этэр. Итиниэхэ кэлэктиип үлэһиттэрин ахсаанын аччаппакка, бородууксуйаны оҥорон таһаарыыны элбэтиэххэ уонна атыыга барарын күүһүрдүөххэ наада. Ити сыалы-соругу ситиһэргэ салайааччы болҕомтотун туһаайан үлэлиир.
Источник: Ulus.media