Новости
Тимир уустарын күөн күрэһигэр 14 киһи кытынна
сегодня

Ыһыах күн уустар үлэлэрэ сарсыарда 11 чаастан саҕаланан баран, киэһэ 8 чаас саҕана түмүктэннэ. Ыһыах түһүлгэтин биир интэриэһинэй тэрээһининэн  Чапчылҕан нэһилиэгин «Тимир дорҕооно» диэн уустар маастарыстыбаларын фестивальнай марафонун бырайыагын иһинэн ыытыллыбыт  «Эдэр тимир уус»оскуола оҕолоругар уонна «Бадаайы»  улахан дьон ортотугар күрэхтэр буоллулар. 


Уус   түһүлгэтигэр ыытыллыбыт күрэҕи Чапчылҕан нэһилиэгэ бырайыагы олоххо киллэрэ сылдьар нэһилиэк быһыытынан  улуустааҕы тимир уустарын түмсүүтүн (сал. Р.А. Алексеев) кыайа-хото тутан ыытта. Сарсыарда эрдэттэн уустар түмсэн болгуо уһаарыытыгар ылыстылар. Онтон дьэ күрэх эбиэттэн киэһэ саҕаланна. Бастаан тимиргэ уһаныынан интэриэһиргиир, дьарыктанар уолаттар ортолоругар ыытылынна. Манна уопсайа 8 уол холонно. Күрэх быраабылатын Чапчылҕаҥҥа оҕолору тимиринэн уһанарга үөрэтэр технология  учуутала Михаил Михайлов билиһиннэрдэ.  Ол курдук уолаттар сэттэ дьайыыны оҥордулар: анал фартук, мааска, бэрчээккэ кэттилэр, токуруйбут арматураны көннөрдүлэр, бу кэнниттэн тимир илиискэ үс муннугу ойо быстылар, кытара буһан тахсыбыт турбаны ытыттаран ылан хайаҕастарга  табан угууну көрдөрдүлэр, улахан өтүйэни аҥаар илиилэринэн 15 сөкүүндэ утары уунан турдулар, ол кэнниттэн хардаҕаска сааллан турар тоһоҕону дириҥник саайдылар.

Бу барыта бириэмэҕэ оҥоһуллуна.  Уолаттар бары да араа бараа кииристилэр. Ол гынан баран саамай түргэннэринэн Чапчылҕан оскуолатын үөрэнээччитэ Артем Захаров кыайыылааҕынан таҕыста уонна 15000 солк сертификат хаһаайына буолла. Иккис миэстэ эмиэ Чапчылҕантан Руслан Трифонов ылла уонна 10 000 солк ,  үһүс миэстэ Сулҕачыттан Дамир Капитонов  уонна 5 000 солк сертификаты туттулар.

Дьэ  бу кэнниттэн улахан дьоҥҥо  «Бадаайы» күрэҕэ саҕаланна. Манна дьэ ким сытыы быһахтааҕа, сатабыла, туттара-хаптара, кини кыайыыны ситиһэригэр төһүү буолла. Күөн күрэскэ уопсайа 14 быһах оҥоруутунан идэтийэн туран уонна сөбүлээн дьарыктанааччылар кытыннылар. Күрэх аһаҕас уонна өрөспүүбүлүкэ таһымнаах буолла. Ол курдук Мэҥэ  Хаҥалас, Томпо, Сунтаар, Уус Алдан улуустарыттан, Дьокуускай куораттан тиийэ кыттааччылар бааллар. Күрэхтэһиини Василий Кочаткин бэркэ иилээн-саҕалаан ыытта. Быраабыла быһыытынан кыттааччылар бастаан ким хаһан киирэрин сэрэбиэйдэстилэр. Бу кэнниттэн талбыт уочараттарынан киирэн истилэр. Кыттааччы бэйэтин оҥорбут быһаҕынан бастаан синньигэс быаны икки сиринэн быста, онтон биэс трубка курдук төгүрүтүллүбүт кумааҕыны быһаттаата, салгыы 4 см  халыҥнаах, 8 см кэтиттээх хаптаһыны охсон быста, салгыы 4х4 мм  буруус маһы сиргэ уурбакка эрэ кыһан быста, онтон теннис шарига сүүрэн түһэн истэҕинэ тапта уонна бүтэһик тургутуу — суон бэрээдьинэ быаны быста. Бу эмиэ барыта бириэмэҕэ.

Сыыспыт буоллахтарына, эбэтэр кыайан быһыллыбатаҕына ыстарааптыыр 3 сөкүүндэ эбиллэр биэрэр. Дьэ манна туттара-хаптара түргэнинэн, быһаҕа да сытыытынан, сатабылынан Мэҥэ Хаҥалас улууһун Аллараа Бэстээх нэһилиэгиттэн сылдьар тимир ууһа Николай Костромин 34, 32 сөк көрдөрөн кыайыылаах буолла уонна 30 000 солк сертификат тутта. Кини кэнниттэн Чапчылҕантан Александр Карамзин тахсан  20 000 солк сертификатынан  уонна үһүс миэстэлээх  Соморсунтан Николай Павлов  10 000 солк наҕараадаланнылар. Тэрийээччилэр бу күрэхтэн кими да кураанах ыыппатылар. Уус үлэтэ олус элбэх күүһү-уоҕу, сатабылы эрэйэрин билэр буолан, бары кыттыбыт  уустар анал бириистэринэн бэлиэтэннилэр.

Түмүктүүр тэрээһиҥҥэ кинилэри улуус дьокутааттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Колосов уонна Амма улууһун тимир уустарын түмсүүтүн салайар, дьүүллүүр сүбэ бэрэссэдээтэлэ Роман Алексеев эҕэрдэлээтилэр. Эҕэрдэ ырыаларын Чапчылҕантан ырыа вокальнай ансамбыла толордо.  Валерий Кириллин тимир уустарын өрөгөй ырыатын бэлэхтээтэ. Киниэхэ баяҥҥа СӨ култууратын туйгуна Василий Неустроев доҕуһуоллаата. Кыайыылаах Николай Костромин аммалар хаһан да буоларын курдук күрэхтэһиини олус үчүгэйдик тэрийбиттэрин, барыта тип-тап курдук барбытын, бу маннык түһүмэхтэр соҕуруу ыытыллар быһахтар күрэхтэригэр баарын эттэ уонна дириҥ махталын тириэртэ.

Күрэхтэһии бүппүтүн кэннэ уустар сарсыардаттан уһаарыллыбыт болгуоларын таһаарардылар. Манна даҕатан эттэххэ тимир уҺаарыллыахтаах оҺоҕун   анал байыаннай дьайыыга хорсуннук дойдутун көмүскүү сылдьар Тайга хататынан уотун саҕан биэрдэ . Кыайыы ыһыаҕар 20 киилэ рудаттан 3 киилэ 760 гр болгуо тахсан уустар уруй-айхал тылларын эттилэр,  «эҺэккэбит биэрдэ» диэн үөрдүлэр.

Источник